Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

c'est le summum!

Толкование Перевод

1 summum

summum [sɔ(m)mɔm]

masculine noun

[d'hypocrisie, injustice] height

• atteindre son summum [art, civilisation] to reach its peak

• le summum de l'horreur vient d'être atteint (dans une guerre) a new level of atrocity has been reached

* * *
sɔm(m)ɔm
nom masculin height

* * *
sɔ(m)mɔm nm
le summum de — the height of

* * *

summum nm height.

[sɔmɔm] nom masculin

1. [d'une carrière] peak, zenith (soutenu)

[d'une civilisation] acme

[de l'élégance, du luxe, de l'arrogance] height

au summum de sa puissance at the peak of its power

elle était au summum de son art quand elle peignit ce tableau her art was at its peak ou height when she painted this picture

2. (familier & locution)

c'est le summum!

a. [on ne peut faire mieux] it's the tops!

b. [on ne peut faire pire] it's the end!

Dictionnaire Français-Anglais > summum
2 summum

sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:
super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:
totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
I.
Posit.
A.
Adj.
1.
In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:
at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:
omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:
ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:
limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:
portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):
carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:
di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:
omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:
supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):
lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:
domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;
so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:
de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,
ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
2.
In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):
supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:
superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:
superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:
aurae,
Ov. M. 5, 641:
orae,
Verg. A. 2, 91:
limen,
id. ib. 6, 680.—
B.
Substt.
1.
Sŭpĕri, orum, m.
(α).
They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:
multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:
(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:
ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:
epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
(β).
(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:
quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:
aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:
o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;
pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:
terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:
illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:
exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,
Superorum,
id. P. 1, 1, 43:
postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:
scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:
te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—
2.
sŭpĕra, orum, n.
(α).
The heavenly bodies:
Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:
cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
(β).
Higher places (sc. loca):
supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:
(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.
II.
Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
A.
Lit., of place, higher, upper:
inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:
dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:
in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:
tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:
superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:
de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:
agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;
and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:
sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,
ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:
loca,
id. ib. 1, 10, 4;
3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:
qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:
ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:
posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—
B.
Trop.
1.
Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:
superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:
quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:
refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:
superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:
superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:
tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:
tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:
annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:
anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:
superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:
in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:
testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:
superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:
superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:
superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:
nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:
vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—
b.
Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:
omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:
aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:
superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:
Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:
quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—
2.
Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:
Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:
numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:
hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:
se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:
semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:
si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:
ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:
multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:
superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—
3.
Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
(α).
With abl. respect.:
pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:
loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:
habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:
ordine,
id. ib. 13, 5, 2:
facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:
si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—
(β).
Absol.:
ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:
ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:
invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:
premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:
cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.
III.
Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
A.
‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
B.
sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
1.
Lit. (only poet.; cf.
summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,
montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:
rupes,
Sen. Oedip. 95:
arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:
supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
(α).
In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;
sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:
quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:
supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:
jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:
quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—
(β).
In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:
supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:
dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:
hora,
Tib. 1, 1, 59:
tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:
incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:
mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:
finis,
id. ib. 2, 1, 12:
iter,
id. C. 2, 17, 11:
lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,
ore,
id. Tr. 3, 3, 87:
haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:
Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;
supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:
suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:
spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:
funera,
Ov. M. 3, 137:
oscula,
id. ib. 6, 278:
tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:
ignis,
id. Am. 1, 15, 41:
ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:
officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,
tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:
tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:
Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:
dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:
animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:
anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
1.
sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):
ventum ad supremum est,
Verg. A. 12, 803.—
2.
suprēma, orum, n.
(α).
The last moments, the close of life, death:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:
statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:
circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
(β).
The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:
supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:
suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
(γ).
A last will, testament:
nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:
miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—
(δ).
The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
b.
Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:
multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:
macies,
Verg. A. 3, 590:
Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:
med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
C.
summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
1.
Lit. (class., while supremus is mostly poet.):
summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):
summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:
summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:
feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:
locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:
in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:
quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:
ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:
in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:
apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:
per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:
summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:
mari summo,
id. ib. 1, 110:
prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:
summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:
amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:
summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:
summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:
standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,
a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
b.
summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:
ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:
qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:
leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:
igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:
puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:
nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:
summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
2.
Transf., of the voice:
jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:
citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:
vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:
summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:
summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:
exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:
bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:
triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):
haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,
venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:
ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:
cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:
in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:
summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:
eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;
quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:
nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —
b.
Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):
summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:
spes civium,
id. ib. 3, 11:
fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:
qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:
non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:
tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:
qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:
concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:
quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:
turpitudo,
id. Lael. 17, 61:
summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:
scelus,
Sall. C. 12, 5:
hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:
cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:
ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:
summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:
summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:
optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:
summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:
ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:
miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:
amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:
nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:
summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:
summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:
in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:
summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,
res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:
quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:
non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;
ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:
quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:
cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:
contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:
diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:
admirari,
Quint. 10, 1, 70:
summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:
officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:
summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:
summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:
summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:
mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

Lewis & Short latin dictionary > summum
3 Superi

sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:
super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:
totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
I.
Posit.
A.
Adj.
1.
In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:
at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:
omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:
ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:
limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:
portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):
carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:
di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:
omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:
supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):
lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:
domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;
so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:
de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,
ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
2.
In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):
supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:
superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:
superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:
aurae,
Ov. M. 5, 641:
orae,
Verg. A. 2, 91:
limen,
id. ib. 6, 680.—
B.
Substt.
1.
Sŭpĕri, orum, m.
(α).
They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:
multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:
(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:
ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:
epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
(β).
(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:
quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:
aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:
o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;
pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:
terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:
illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:
exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,
Superorum,
id. P. 1, 1, 43:
postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:
scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:
te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—
2.
sŭpĕra, orum, n.
(α).
The heavenly bodies:
Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:
cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
(β).
Higher places (sc. loca):
supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:
(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.
II.
Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
A.
Lit., of place, higher, upper:
inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:
dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:
in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:
tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:
superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:
de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:
agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;
and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:
sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,
ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:
loca,
id. ib. 1, 10, 4;
3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:
qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:
ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:
posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—
B.
Trop.
1.
Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:
superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:
quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:
refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:
superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:
superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:
tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:
tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:
annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:
anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:
superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:
in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:
testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:
superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:
superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:
superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:
nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:
vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—
b.
Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:
omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:
aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:
superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:
Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:
quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—
2.
Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:
Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:
numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:
hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:
se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:
semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:
si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:
ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:
multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:
superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—
3.
Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
(α).
With abl. respect.:
pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:
loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:
habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:
ordine,
id. ib. 13, 5, 2:
facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:
si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—
(β).
Absol.:
ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:
ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:
invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:
premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:
cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.
III.
Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
A.
‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
B.
sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
1.
Lit. (only poet.; cf.
summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,
montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:
rupes,
Sen. Oedip. 95:
arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:
supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
(α).
In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;
sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:
quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:
supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:
jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:
quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—
(β).
In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:
supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:
dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:
hora,
Tib. 1, 1, 59:
tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:
incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:
mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:
finis,
id. ib. 2, 1, 12:
iter,
id. C. 2, 17, 11:
lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,
ore,
id. Tr. 3, 3, 87:
haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:
Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;
supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:
suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:
spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:
funera,
Ov. M. 3, 137:
oscula,
id. ib. 6, 278:
tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:
ignis,
id. Am. 1, 15, 41:
ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:
officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,
tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:
tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:
Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:
dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:
animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:
anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
1.
sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):
ventum ad supremum est,
Verg. A. 12, 803.—
2.
suprēma, orum, n.
(α).
The last moments, the close of life, death:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:
statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:
circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
(β).
The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:
supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:
suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
(γ).
A last will, testament:
nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:
miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—
(δ).
The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
b.
Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:
multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:
macies,
Verg. A. 3, 590:
Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:
med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
C.
summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
1.
Lit. (class., while supremus is mostly poet.):
summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):
summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:
summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:
feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:
locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:
in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:
quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:
ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:
in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:
apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:
per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:
summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:
mari summo,
id. ib. 1, 110:
prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:
summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:
amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:
summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:
summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:
standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,
a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
b.
summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:
ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:
qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:
leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:
igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:
puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:
nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:
summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
2.
Transf., of the voice:
jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:
citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:
vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:
summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:
summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:
exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:
bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:
triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):
haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,
venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:
ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:
cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:
in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:
summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:
eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;
quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:
nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —
b.
Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):
summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:
spes civium,
id. ib. 3, 11:
fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:
qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:
non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:
tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:
qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:
concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:
quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:
turpitudo,
id. Lael. 17, 61:
summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:
scelus,
Sall. C. 12, 5:
hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:
cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:
ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:
summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:
summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:
optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:
summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:
ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:
miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:
amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:
nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:
summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:
summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:
in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:
summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,
res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:
quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:
non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;
ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:
quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:
cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:
contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:
diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:
admirari,
Quint. 10, 1, 70:
summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:
officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:
summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:
summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:
summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:
mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

Lewis & Short latin dictionary > Superi
4 superus

sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:
super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:
totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
I.
Posit.
A.
Adj.
1.
In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:
at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:
omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:
ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:
limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:
portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):
carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:
di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:
omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:
supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):
lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:
domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;
so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:
de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,
ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
2.
In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):
supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:
superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:
superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:
aurae,
Ov. M. 5, 641:
orae,
Verg. A. 2, 91:
limen,
id. ib. 6, 680.—
B.
Substt.
1.
Sŭpĕri, orum, m.
(α).
They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:
multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:
(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:
ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:
epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
(β).
(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:
quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:
aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:
o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;
pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:
terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:
illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:
exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,
Superorum,
id. P. 1, 1, 43:
postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:
scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:
te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—
2.
sŭpĕra, orum, n.
(α).
The heavenly bodies:
Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:
cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
(β).
Higher places (sc. loca):
supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:
(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.
II.
Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
A.
Lit., of place, higher, upper:
inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:
dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:
in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:
tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:
superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:
de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:
agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;
and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:
sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,
ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:
loca,
id. ib. 1, 10, 4;
3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:
qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:
ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:
posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—
B.
Trop.
1.
Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:
superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:
quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:
refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:
superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:
superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:
tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:
tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:
annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:
anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:
superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:
in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:
testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:
superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:
superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:
superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:
nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:
vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—
b.
Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:
omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:
aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:
superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:
Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:
quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—
2.
Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:
Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:
numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:
hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:
se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:
semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:
si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:
ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:
multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:
superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—
3.
Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
(α).
With abl. respect.:
pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:
loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:
habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:
ordine,
id. ib. 13, 5, 2:
facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:
si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—
(β).
Absol.:
ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:
ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:
invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:
premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:
cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.
III.
Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
A.
‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
B.
sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
1.
Lit. (only poet.; cf.
summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,
montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:
rupes,
Sen. Oedip. 95:
arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:
supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
(α).
In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;
sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:
quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:
supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:
jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:
quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—
(β).
In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:
supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:
dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:
hora,
Tib. 1, 1, 59:
tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:
incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:
mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:
finis,
id. ib. 2, 1, 12:
iter,
id. C. 2, 17, 11:
lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,
ore,
id. Tr. 3, 3, 87:
haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:
Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;
supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:
suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:
spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:
funera,
Ov. M. 3, 137:
oscula,
id. ib. 6, 278:
tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:
ignis,
id. Am. 1, 15, 41:
ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:
officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,
tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:
tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:
Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:
dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:
animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:
anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
1.
sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):
ventum ad supremum est,
Verg. A. 12, 803.—
2.
suprēma, orum, n.
(α).
The last moments, the close of life, death:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:
statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:
circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
(β).
The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:
supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:
suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
(γ).
A last will, testament:
nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:
miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—
(δ).
The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
b.
Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:
multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:
macies,
Verg. A. 3, 590:
Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:
med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
C.
summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
1.
Lit. (class., while supremus is mostly poet.):
summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):
summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:
summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:
feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:
locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:
in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:
quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:
ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:
in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:
apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:
per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:
summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:
mari summo,
id. ib. 1, 110:
prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:
summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:
amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:
summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:
summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:
standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,
a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
b.
summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:
ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:
qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:
leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:
igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:
puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:
nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:
summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
2.
Transf., of the voice:
jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:
citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:
vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:
summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:
summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:
exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:
bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:
triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):
haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,
venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:
ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:
cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:
in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:
summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:
eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;
quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:
nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —
b.
Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):
summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:
spes civium,
id. ib. 3, 11:
fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:
qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:
non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:
tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:
qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:
concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:
quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:
turpitudo,
id. Lael. 17, 61:
summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:
scelus,
Sall. C. 12, 5:
hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:
cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:
ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:
summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:
summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:
optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:
summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:
ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:
miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:
amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:
nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:
summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:
summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:
in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:
summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,
res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:
quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:
non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;
ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:
quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:
cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:
contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:
diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:
admirari,
Quint. 10, 1, 70:
summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:
officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:
summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:
summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:
summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:
mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

Lewis & Short latin dictionary > superus
5 suprema

sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:
super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:
totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
I.
Posit.
A.
Adj.
1.
In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:
at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:
omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:
ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:
limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:
portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):
carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:
di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:
omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:
supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):
lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:
domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;
so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:
de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,
ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
2.
In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):
supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:
superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:
superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:
aurae,
Ov. M. 5, 641:
orae,
Verg. A. 2, 91:
limen,
id. ib. 6, 680.—
B.
Substt.
1.
Sŭpĕri, orum, m.
(α).
They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:
multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:
(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:
ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:
epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
(β).
(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:
quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:
aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:
o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;
pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:
terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:
illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:
exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,
Superorum,
id. P. 1, 1, 43:
postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:
scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:
te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—
2.
sŭpĕra, orum, n.
(α).
The heavenly bodies:
Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:
cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
(β).
Higher places (sc. loca):
supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:
(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.
II.
Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
A.
Lit., of place, higher, upper:
inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:
dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:
in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:
tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:
superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:
de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:
agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;
and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:
sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,
ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:
loca,
id. ib. 1, 10, 4;
3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:
qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:
ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:
posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—
B.
Trop.
1.
Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:
superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:
quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:
refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:
superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:
superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:
tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:
tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:
annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:
anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:
superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:
in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:
testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:
superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:
superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:
superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:
nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:
vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—
b.
Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:
omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:
aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:
superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:
Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:
quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—
2.
Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:
Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:
numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:
hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:
se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:
semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:
si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:
ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:
multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:
superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—
3.
Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
(α).
With abl. respect.:
pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:
loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:
habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:
ordine,
id. ib. 13, 5, 2:
facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:
si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—
(β).
Absol.:
ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:
ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:
invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:
premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:
cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.
III.
Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
A.
‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
B.
sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
1.
Lit. (only poet.; cf.
summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,
montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:
rupes,
Sen. Oedip. 95:
arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:
supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
(α).
In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;
sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:
quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:
supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:
jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:
quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—
(β).
In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:
supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:
dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:
hora,
Tib. 1, 1, 59:
tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:
incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:
mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:
finis,
id. ib. 2, 1, 12:
iter,
id. C. 2, 17, 11:
lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,
ore,
id. Tr. 3, 3, 87:
haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:
Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;
supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:
suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:
spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:
funera,
Ov. M. 3, 137:
oscula,
id. ib. 6, 278:
tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:
ignis,
id. Am. 1, 15, 41:
ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:
officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,
tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:
tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:
Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:
dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:
animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:
anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
1.
sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):
ventum ad supremum est,
Verg. A. 12, 803.—
2.
suprēma, orum, n.
(α).
The last moments, the close of life, death:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:
statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:
circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
(β).
The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:
supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:
suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
(γ).
A last will, testament:
nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:
miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—
(δ).
The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
b.
Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:
multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:
macies,
Verg. A. 3, 590:
Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:
med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
C.
summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
1.
Lit. (class., while supremus is mostly poet.):
summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):
summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:
summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:
feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:
locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:
in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:
quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:
ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:
in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:
apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:
per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:
summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:
mari summo,
id. ib. 1, 110:
prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:
summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:
amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:
summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:
summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:
standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,
a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
b.
summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:
ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:
qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:
leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:
igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:
puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:
nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:
summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
2.
Transf., of the voice:
jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:
citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:
vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:
summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:
summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:
exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:
bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:
triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):
haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,
venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:
ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:
cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:
in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:
summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:
eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;
quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:
nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —
b.
Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):
summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:
spes civium,
id. ib. 3, 11:
fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:
qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:
non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:
tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:
qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:
concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:
quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:
turpitudo,
id. Lael. 17, 61:
summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:
scelus,
Sall. C. 12, 5:
hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:
cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:
ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:
summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:
summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:
optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:
summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:
ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:
miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:
amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:
nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:
summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:
summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:
in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:
summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,
res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:
quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:
non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;
ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:
quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:
cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:
contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:
diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:
admirari,
Quint. 10, 1, 70:
summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:
officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:
summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:
summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:
summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:
mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

Lewis & Short latin dictionary > suprema
6 supremum

sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:
super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:
totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
I.
Posit.
A.
Adj.
1.
In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:
at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:
omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:
ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:
limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:
portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):
carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:
di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:
omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:
supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):
lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:
domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;
so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:
de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,
ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
2.
In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):
supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:
superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:
superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:
aurae,
Ov. M. 5, 641:
orae,
Verg. A. 2, 91:
limen,
id. ib. 6, 680.—
B.
Substt.
1.
Sŭpĕri, orum, m.
(α).
They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:
multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:
(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:
ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:
epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
(β).
(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:
quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:
aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:
o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;
pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:
terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:
illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:
exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,
Superorum,
id. P. 1, 1, 43:
postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:
scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:
te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—
2.
sŭpĕra, orum, n.
(α).
The heavenly bodies:
Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:
cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
(β).
Higher places (sc. loca):
supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:
(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.
II.
Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
A.
Lit., of place, higher, upper:
inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:
dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:
in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:
tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:
superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:
de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:
agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;
and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:
sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,
ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:
loca,
id. ib. 1, 10, 4;
3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:
qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:
ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:
posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—
B.
Trop.
1.
Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:
superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:
quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:
refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:
superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:
superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:
tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:
tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:
annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:
anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:
superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:
in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:
testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:
superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:
superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:
superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:
nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:
vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—
b.
Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:
omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:
aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:
superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:
Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:
quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—
2.
Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:
Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:
numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:
hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:
se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:
semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:
si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:
ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:
multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:
superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—
3.
Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
(α).
With abl. respect.:
pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:
loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:
habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:
ordine,
id. ib. 13, 5, 2:
facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:
si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—
(β).
Absol.:
ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:
ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:
invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:
premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:
cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.
III.
Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
A.
‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
B.
sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
1.
Lit. (only poet.; cf.
summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,
montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:
rupes,
Sen. Oedip. 95:
arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:
supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
(α).
In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;
sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:
quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:
supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:
jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:
quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—
(β).
In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:
supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:
dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:
hora,
Tib. 1, 1, 59:
tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:
incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:
mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:
finis,
id. ib. 2, 1, 12:
iter,
id. C. 2, 17, 11:
lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,
ore,
id. Tr. 3, 3, 87:
haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:
Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;
supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:
suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:
spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:
funera,
Ov. M. 3, 137:
oscula,
id. ib. 6, 278:
tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:
ignis,
id. Am. 1, 15, 41:
ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:
officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,
tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:
tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:
Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:
dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:
animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:
anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
1.
sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):
ventum ad supremum est,
Verg. A. 12, 803.—
2.
suprēma, orum, n.
(α).
The last moments, the close of life, death:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:
statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:
circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
(β).
The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:
supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:
suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
(γ).
A last will, testament:
nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:
miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—
(δ).
The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
b.
Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:
multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:
macies,
Verg. A. 3, 590:
Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:
med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
C.
summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
1.
Lit. (class., while supremus is mostly poet.):
summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):
summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:
summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:
feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:
locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:
in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:
quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:
ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:
in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:
apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:
per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:
summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:
mari summo,
id. ib. 1, 110:
prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:
summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:
amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:
summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:
summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:
standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,
a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
b.
summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:
ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:
qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:
leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:
igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:
puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:
nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:
summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
2.
Transf., of the voice:
jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:
citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:
vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:
summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:
summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:
exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:
bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:
triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):
haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,
venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:
ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:
cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:
in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:
summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:
eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;
quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:
nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —
b.
Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):
summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:
spes civium,
id. ib. 3, 11:
fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:
qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:
non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:
tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:
qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:
concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:
quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:
turpitudo,
id. Lael. 17, 61:
summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:
scelus,
Sall. C. 12, 5:
hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:
cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:
ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:
summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:
summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:
optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:
summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:
ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:
miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:
amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:
nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:
summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:
summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:
in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:
summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,
res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:
quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:
non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;
ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:
quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:
cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:
contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:
diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:
admirari,
Quint. 10, 1, 70:
summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:
officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:
summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:
summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:
summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:
mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

Lewis & Short latin dictionary > supremum
7 supremus

sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:
super inferque vicinus,
Cato, R. R. 149, 1:
totus super ignis,
Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
I.
Posit.
A.
Adj.
1.
In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:
at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,
Plaut. Cist. 2, 1, 36:
omnes di deaeque superi, inferi,
Ter. Phorm. 4, 4, 6:
ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12:
limen superum inferumque salve,
Plaut. Merc. 5, 1, 1:
portae Phrygiae limen,
id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):
carmine di superi placantur, carmine manes,
Hor. Ep. 2, 1, 138:
di,
id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
spectatores superarum rerum atque caelestium,
id. N. D. 2, 56, 140:
omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,
Verg. A. 6, 788:
supera ad convexa,
to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):
lumen,
Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:
domus deorum,
Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;
so without mare (colloq.): iter ad superum,
Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:
de supero, quom huc accesserit,
from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,
ex supero,
Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
2.
In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):
supera de parte,
i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:
superas evadere ad auras,
Verg. A. 6, 128:
superum ad lumen ire,
id. ib. 6, 680:
aurae,
Ov. M. 5, 641:
orae,
Verg. A. 2, 91:
limen,
id. ib. 6, 680.—
B.
Substt.
1.
Sŭpĕri, orum, m.
(α).
They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:
multum fleti ad superos,
i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:
(Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,
the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:
ut oblitos superum paterere dolores,
Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:
epistula ad superos scripta,
i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
(β).
(Sc. di.) The gods above, the celestial deities:
quae Superi Manesque dabant,
Verg. A. 10, 34:
aspiciunt Superi mortalia,
Ov. M. 13, 70:
o Superi!
id. ib. 1, 196; 14, 729;
pro Superi,
id. Tr. 1, 2, 59:
terris jactatus et alto Vi Superum,
Verg. A. 1, 4:
illa propago Contemptrix Superum,
Ov. M. 1, 161:
exemplo Superorum,
id. Tr. 4, 4, 19; so,
Superorum,
id. P. 1, 1, 43:
postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,
Verg. A. 3, 2:
scilicet is Superis labor est,
id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:
superis deorum Gratus et imis,
id. ib. 1, 10, 19:
flectere Superos,
Verg. A. 7, 312:
te per Superos... oro,
id. ib. 2, 141 et saep.—
2.
sŭpĕra, orum, n.
(α).
The heavenly bodies:
Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,
Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:
cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,
id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
(β).
Higher places (sc. loca):
supera semper petunt,
tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:
(Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,
the upper world, Verg. A. 7, 562.
II.
Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
A.
Lit., of place, higher, upper:
inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,
Caes. B. G. 7, 46:
dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?
Cic. Caecin. 18, 50:
in superiore qui habito cenaculo,
Plaut. Am. 3, 1, 3:
tota domus superior vacat,
the upper part of, Cic. Att. 12, 10:
superior accumbere,
Plaut. Most. 1, 1, 42:
de loco superiore dicere,
i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:
agere,
i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;
and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,
id. Fam. 3, 8, 2:
sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,
id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,
ex loco superiore,
id. ib. 3, 4:
loca,
id. ib. 1, 10, 4;
3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,
id. B. C. 3, 98:
qui in superiore acie constiterant,
id. B. G. 1, 24:
ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,
i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:
posteriori superius non jungitur,
id. Ac. 2, 14, 44.—
B.
Trop.
1.
Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:
superiores solis defectiones,
Cic. Rep. 1, 16, 25:
quid proxima, quid superiore nocte egeris,
id. Cat. 1, 1, 1:
refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,
Caes. B. G. 7, 58:
superioribus aestivis,
Hirt. B. G. 8, 46:
superioribus temporibus,
Cic. Fam. 5, 17, 1:
tempus (opp. posterius),
id. Dom. 37, 99:
tempora (opp. inferiora),
Suet. Claud. 41:
annus,
Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:
anno superiore,
id. Har. Resp. 8, 15:
superioris anni acta,
Suet. Caes. 23:
in superiore vita,
Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:
testimonium conveniens superiori facto,
Hirt. B. G. 8, 53:
superius facinus novo scelere vincere,
Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:
superioris more crudelitatis uti,
Nep. Thras. 3, 1:
superius genus,
mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:
nuptiae,
former marriage, Cic. Clu. 6, 15:
vir,
first husband, id. Caecin. 6, 17.—
b.
Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:
omnis juventus omnesque superioris aetatis,
Caes. B. C. 2, 5:
aetate superiores,
Varr. R. R. 2, 10, 1:
superior Africanus,
the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:
Dionysius,
id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:
quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,
Cic. Or. 34, 120.—
2.
Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:
Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,
Caes. B. G. 7, 65:
numero superiores,
Hirt. B. G. 8, 12:
hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,
id. ib. 8, 19:
se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,
Cic. Caecin. 1, 2:
semper discessit superior,
Nep. Hann. 1, 2:
si primo proelio Catilina superior discessisset,
Sall. C. 39, 4:
ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,
Caes. B. G. 5, 15:
multo superiores bello esse,
Nep. Alcib. 4, 7:
superiorem Appium in causa fecit,
Liv. 5, 7, 1.—
3.
Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
(α).
With abl. respect.:
pecuniis superiores,
Cic. Rep. 2, 34, 59:
loco, fortuna, fama superiores,
id. Lael. 25, 94:
habes neminem honoris gradu superiorem,
id. Fam. 2, 18, 2:
ordine,
id. ib. 13, 5, 2:
facilitate et humanitate superior,
id. Off. 1, 26, 90:
si superior ceteris rebus esses,
id. Div. in Caecil. 19, 61.—
(β).
Absol.:
ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,
Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:
ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. Off. 1, 26, 90:
invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,
id. de Or. 2, 52, 209:
premendoque superiorem sese extollebat,
Liv. 22, 12, 12:
cui omnem honorem, ut superiori habuit,
Vell. 2, 101, 1.
III.
Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
A.
‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
B.
sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
1.
Lit. (only poet.; cf.
summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,
the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,
montes,
Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:
rupes,
Sen. Oedip. 95:
arx,
Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:
supremae Tethyos unda,
Mart. Spect. 3, 6.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
(α).
In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;
sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,
Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:
quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,
Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:
supremo te sole domi manebo,
at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:
jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,
last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:
quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,
Ov. M. 12, 526.—
(β).
In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:
supremo vitae die,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:
dies,
id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:
hora,
Tib. 1, 1, 59:
tempus,
Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:
incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,
i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:
mors,
Hor. Ep. 2, 2, 173:
finis,
id. ib. 2, 1, 12:
iter,
id. C. 2, 17, 11:
lumen,
Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,
ore,
id. Tr. 3, 3, 87:
haec digressu dicta supremo Fundebat,
Verg. A. 8, 583:
Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,
in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;
supremis suis annis,
in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:
suprema ejus cura,
id. 7, 45, 46, § 150:
spoliatus illius supremi diei celebritate,
Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:
funera,
Ov. M. 3, 137:
oscula,
id. ib. 6, 278:
tori,
i. e. biers, id. F. 6, 668:
ignis,
id. Am. 1, 15, 41:
ignes,
id. M. 2, 620; 13, 583:
officia,
Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,
tabulae,
Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:
tituli,
i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:
Troiae sorte suprema,
Verg. A. 5, 190:
dies regnis,
Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:
animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,
for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:
anima exitura supremo,
Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
1.
sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):
ventum ad supremum est,
Verg. A. 12, 803.—
2.
suprēma, orum, n.
(α).
The last moments, the close of life, death:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:
statua Herculis sentiens suprema tunicae,
the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:
circa suprema Neronis,
the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
(β).
The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:
supremis divi Augusti,
Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:
suprema ferre (sc. munera),
Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
(γ).
A last will, testament:
nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,
Tac. A. 1, 8:
miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,
Dig. 29, 1, 36, § 2.—
(δ).
The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
b.
Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:
multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,
Gell. 11, 1, 2 sq.:
macies,
Verg. A. 3, 590:
Juppiter supreme,
Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:
med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,
most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
C.
summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
1.
Lit. (class., while supremus is mostly poet.):
summum oportet olfactare vestimentum muliebre,
the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):
summum jugum montis,
Caes. B. G. 1, 21:
summus mons,
the top of, id. ib. 1, 22:
feriunt summos fulmina montes,
the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:
locus castrorum,
Caes. B. G. 2, 23:
in summa sacra via,
on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
in summa columna conlocare,
id. Div. 1, 24, 48:
quam (urbem) ad summum theatrum,
id. Verr. 2, 4, 53, § 119:
Janus summus ab imo,
Hor. Ep. 1, 1, 54:
ad aquam summam appropinquare,
Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:
in aqua summa natare,
the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:
apud summum puteum,
id. Mil. 4, 4, 16:
per summa volare aequora,
Verg. A. 5, 819:
summa cacumina linquunt,
id. ib. 6, 678:
mari summo,
id. ib. 1, 110:
prospexi Italiam summa ab unda,
id. ib. 6, 357:
summaque per galeam delibans oscula,
id. ib. 12, 434:
amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,
Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:
summam cutem novacula decerpito,
Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:
summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,
I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:
standum est in lecto, si quid de summo petas,
Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,
a summo dare (bibere),
Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
b.
summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:
ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,
Caes. B. G. 6, 26:
qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,
Cic. Fin. 3, 14, 48:
leviter a summo inflexum bacillum,
id. Div. 1, 17, 30:
igitur discubuere... in summo Antonius,
Sall. H. 3, 4 Dietsch:
puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,
Plin. Ep. 2, 17, 25:
nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,
Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:
summa petere,
Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
2.
Transf., of the voice:
jubeo te salvere voce summa,
Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:
citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,
at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:
vox (opp. ima),
Quint. 11, 3, 15:
summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,
Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:
summo haec clamore,
Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:
exspectabam hodie, aut summum cras,
Cic. Att. 13, 21, 2:
bis, terve summum,
id. Fam. 2, 1, 1:
triduo aut summum quatriduo,
id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
2.
Trop.
a.
Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):
haec est praestituta summa argento dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,
venit summa dies,
Verg. A. 2, 324:
ad summam senectutem jactari, quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:
cum esset summa senectute,
id. Phil. 8, 10, 31:
in fluvium primi cecidere, in corpora summi,
Luc. 2, 211:
summo carmine,
at the end, Hor. C. 3, 28, 13:
eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,
the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;
quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,
at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:
nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,
Albin. 1, 137. —
b.
Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):
summi puerorum amores,
Cic. Lael. 10, 33:
spes civium,
id. ib. 3, 11:
fides, constantia justitiaque,
id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:
qui in virtute summum bonum ponunt,
id. ib. 6, 20:
non agam summo jure tecum,
id. Verr. 2, 5, 2, § 4:
tres fratres summo loco nati,
id. Fam. 2, 18, 2:
qui summo magistratui praeerat,
Caes. B. G. 1, 16:
concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,
Cic. Imp. Pomp. 17, 51:
quae (vitia) summo opere vitare oportebit,
id. Inv. 1, 18, 26:
turpitudo,
id. Lael. 17, 61:
summum in cruciatum se venire,
Caes. B. G. 1, 31:
scelus,
Sall. C. 12, 5:
hiems,
the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:
cum aestas summa esse coeperat,
id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:
ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,
id. Rep. 1, 34, 51:
summi ex Graecia sapientissimique homines,
id. ib. 1, 22, 36; cf.:
summi homines ac summis ingeniis praediti,
id. de Or. 1, 2, 6:
optimi et summi viri diligentia,
id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:
summus Juppiter,
id. Cist. 2, 1, 40:
ubi summus imperator non adest ad exercitum,
id. Am. 1, 2, 6:
miles summi inperatoris,
Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:
amicus summus,
the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:
nam is nostro Simulo fuit summus,
id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:
summa ducum Atrides,
the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:
summo rei publicae tempore,
at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:
in summo et periculosissimo rei publicae tempore,
id. Fl. 3, 6; cf.:
summa salus rei publicae,
id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,
res publica,
id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
ad summam rem publicam,
Liv. 33, 45, 4 al.:
quo res summa loco, Panthu?
the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:
non agam summo jure tecum,
deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;
ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:
quod me sollicitare summe solet,
Cic. de Or. 2, 72, 295:
cupere aliquid,
id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:
contendere,
Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:
diffidere,
Cic. Fam. 4, 7, 2:
admirari,
Quint. 10, 1, 70:
summe jucundum,
Cic. Fam. 13, 18, 2:
officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63:
summe disertus vir,
Quint. 12, 1, 23:
summe munitus locus,
Hor. Ep. 2, 2, 31:
summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57:
mei summe observantissimus,
Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

Lewis & Short latin dictionary > supremus
8 venio

vĕnĭo, vēni, ventum, 4 ( fut. venibo, Pompon. ap. Non. 508, 23; imperf. venibat, Ter. Phorm. 4, 3, 47; gen. plur, part. sync. venientum, Verg. G. 4, 167; id. A. 1, 434; 6, 755), v. n. [Sanscr. root gā, go; Zend root gā, gam, go; Gr. BA-, bainô; Lat. ar-biter, venio; Goth. quiman; O. H. Germ. quëman, koman; Engl. come; v. Curt. Gr. Etym. p. 466], to come (cf. accedo).
I.
Lit.:
nunc, cujus jussu venio et quam ob rem venerim, Dicam, etc.,
Plaut. Am. prol. 17:
veni, vidi, vici,
Suet. Caes. 37: imus, venimus, videmus. Ter. Phorm. 1, 2, 53:
maritimus hostis ante adesse potest quam quisquam venturum esse suspicari queat, etc.,
Cic. Rep. 2, 3, 6:
venio ad macellum,
Plaut. Aul. 2, 8, 3:
ut veni ad urbem, etc.,
Cic. Fam. 16, 12, 2:
cupio, te ad me venire,
id. ib. 16, 10, 1; Plaut. As. 2, 4, 2:
mihi si spatium fuerit in Tusculanum veniendi,
Cic. Fam. 9, 5, 3:
Cato... cum venerat ad se in Sabinos,
had come home, id. Rep. 3, 28, 40:
quia nudius quartus venimus in Cariam ex Indiā,
Plaut. Curc. 3, 68:
sexto die Delum Athenis venimus,
Cic. Att. 5, 12, 1:
Italiam fato profugus, Laviniaque venit Litora,
Verg. A. 1, 2:
tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam Venimus,
id. ib. 2, 743 (cf. devenio):
vin' ad te ad cenam veniam,
Plaut. Stich. 3, 2, 30:
mercator venit huc ad ludos,
id. Cist. 1, 3, 9:
homo ad praetorem deplorabundus venit,
id. Aul. 2, 4, 38:
neque ego te derisum venio neque derideo,
id. ib. 2, 2, 46:
ad istum emptum venerunt illum locum senatorium,
Cic. Verr. 2, 2, 50, § 124.—With inf.:
parasitus modo venerat aurum petere,
Plaut. Bacch. 4, 3, 18:
non nos Libycos populare penates Venimus,
Verg. A. 1, 528.—
Of inanimate subjects: navis huc ex portu Persico Venit,
Plaut. Am. 1, 1, 249:
denique in os salsi venit umor saepe saporis, Cum mare vorsamur propter,
Lucr. 4, 220:
(aër) Per patefacta venit penetratque foramina,
id. 4, 891:
(speculi imago) Dum venit ad nostras acies,
id. 4, 279:
sub aspectum venire,
Cic. de Or. 2, 87, 358:
in conspectu,
Caes. B. C. 2, 27:
in conspectum,
Hirt. B. G. 8, 48; Cic. Fin. 1, 7, 24:
muliebris vox mihi ad aures venit,
Plaut. Rud. 1, 4, 13;
in Italiā te moraturum, dum tibi litterae meae veniant,
reaches you, Cic. Fam. 11, 24, 2: hereditas unicuique nostrum venit, comes, i. e. descends to each of us, id. Caecin. 26, 74; cf.:
hic Verres hereditatem sibi venisse arbitratus est, quod in ejus regnum ac manus venerat is, quem, etc.,
id. Verr. 2, 4, 27, § 62: hic segetes, illic veniunt felicius uvae, come forth, i. e. grow, Verg. G. 1, 54; so,
arbores sponte suā,
id. ib. 2, 11; 2, 58; Prop. 1, 2, 10. —
(β).
Impers. pass., we, they, etc., came or have come, etc.:
Lilybaeum venitur,
Cic. Verr. 2, 5, 54, § 141: ad me ventum est, it has fallen to me, id Quint. 1, 3:
dum ad flumen Varum veniatur,
Caes. B. C. 1, 87:
(Galli) veniri ad se confestim existimantes, ad arma conclamant,
id. B. G. 7, 70:
ventum in insulam est,
Cic. Leg. 2, 3, 6:
ubi eo ventum est,
Caes. B. G. 1, 43:
ad quos ventum erat,
id. ib. 2, 11;
3, 23: eo cum esset ventum,
id. ib. 7, 61.—
B.
Esp., to come. spring, be descended:
qui se Bebryciā veniens Amyci de gente ferebat (i. e. qui se ferebat venientem, etc.),
Verg. A. 5, 373 Forbig. ad loc. —
II.
Trop.
A.
In gen.:
vides, quo progrediente oratione venturum me puto,
Cic. Rep. 1, 40, 62. ut jam a principio videndum sit, quemadmodum velis venire ad extremum orationis, id. Or. 59, 201:
contra rem suam me nescio quando venisse questus est,
that I appeared, id. Phil. 2, 2, 3: contra amici summam existimationem, id. Att. 1, 1, 4:
si rem nullam habebis, quod in buccam venerit, scribito,
id. ib. 1, 12, 4;
v. bucca: si quid in mentem veniet,
id. ib. 12, 36, 1.—So in Cic. with nom. only of neutr. pron. or res; but freq. impers. with gen.:
cum matronarum ac virginum veniebat in mentem,
when I thought of, Cic. Sull. 6, 19:
venit enim mihi in mentem oris tui,
id. Rosc. Am. 34, 95; id. Sull. 14, 38; v. also mens, II. B. fin. and the passages there cited:
oratorum laus ita ducta ab humili venit ad summum, ut, etc.,
id. Tusc. 2, 2, 5:
prava ex falsis opinionibus veniunt,
Quint. 5, 10, 34:
vitium pejus, quod ex inopiā, quam quod ex copiā venit,
id. 2, 4, 4:
non omne argumentum undique venit,
id. 5, 10, 21.—With dat.:
existimabunt majus commodum ex otio meo quam ex aliorum negotiis reipublicae venturum,
Sall. J. 4, 4; 8, 2:
ubi ea dies, quam constituerat cum legatis, venit,
Caes. B. G. 1, 8; so,
dies,
id. ib. 7, 3:
tempus victoriae,
id. ib. 7, 66; cf.:
suum tempus eorum laudi,
Quint. 3, 1, 21:
non sumus omnino sine curā venientis anni,
for the coming year, Cic. Q. Fr. 3, 4, 4:
exemplum trahens Perniciem veniens in aevum,
Hor. C. 3, 5, 16:
veniens aetas,
the future, Ov. F. 6, 639.—Of events, to come, i. e. to happen:
quod hodie venit,
Tac. A. 14, 43.—
B.
In partic.
1.
Venire in aliquid (rarely ad aliquid; v. infra), to come into, fall into any state or condition (so esp. freq.): venisse alicui in amicitiam, to have obtained one's friendship or alliance, Caes. B. G. 6, 5, 4:
in calamitatem,
Cic. Rosc. Am. 17, 49:
in cognitionem alicujus,
Quint. 7, 2, 20:
in consuetudinem,
Cic. Caecin. 2, 6; cf.:
quaedam in consuetudinem ex utilitatis ratione venerunt,
id. Inv. 2, 53, 160:
in proverbii consuetudinem,
id. Off. 2, 15, 55.—Of a personal subject:
(milites) qui in consuetudinem Alexandrinae vitae venerant,
Caes. B. C. 3, 110:
ut non solum hostibus in contemptionem Sabinus veniret, sed, etc.,
had fallen into contempt, id. B. G. 3, 17:
in contentionem, etc.,
Cic. Div. 2, 63, 129:
si falso venisses in suspitionem, P. Sestio,
id. Vatin. 1, 2:
summum in cruciatum,
Caes. B. G. 1, 31:
aut in controversiam aut in contentionem,
Quint. 3, 6, 44:
in discrimen,
Cic. Rosc. Am. 6, 16:
in dubium,
id. Quint. 2, 5:
in alicujus fidem ac potestatem,
to place one's self under the protection and in the power of a person, to surrender at discretion, Caes. B. G. 2, 13:
ne in odium veniam,
Cic. Fin. 2, 24, 79; cf.:
Tarquinii nomen huic populo in odium venisse regium,
id. Rep. 1, 40, 62:
ipse illi perditae multitudini in odium acerbissimum venerit,
id. Att. 10, 8, 6: in eam opinionem Cassius veniebat, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 2:
in partem alicujus,
to take part in it, Cic. Fam. 14, 2, 3:
in periculum,
Caes. B. C. 1, 17:
in sermonem alicujus,
i. e. to enter into conversation, Cic. Att. 14, 1, 1;
and in another sense: cum loquerer cum Phaniā, veni in eum sermonem, ut dicerem, etc.,
I happened to say that, id. Fam. 3, 5, 3:
nonnullam in spem veneram, posse me, etc.,
id. de Or. 2, 54, 217:
summam in spem per Helvetios regni obtinendi venire,
to entertain hopes, to hope, Caes. B. G. 1, 18.— Esp. with res as subject, the affair came to, reached the point, etc.:
res proxime formam latrocinii venerat,
Liv. 2, 48, 5; 2, 56, 5:
res venit prope secessionem,
id. 6, 42, 10. ad ultimum dimicationis rati rem venturam, id. 2, 56, 5:
cum speramus eo rem venturam, ut, etc.,
Hor. Ep. 2, 1, 226.— Impers.:
saepe in eum locum ventum est, ut, etc.,
to such a point that, Caes. B. G. 6, 43; Liv. 7, 30, 9.—
(β).
Ad aliquid: bene agis, Alba;
ad tuam veniam condicionem,
will accept, Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:
ad summum fortunae,
to attain, Hor. Ep. 2, 1, 32.—
2.
In speaking, to come to a topic:
ut jam a fabulis ad facta veniamus,
Cic. Rep. 2, 2, 4:
ut ad fabulas veniamus,
id. Rosc. Am. 16, 46:
venio ad tertiam epistulam,
id. Q. Fr. 3, 14, 12:
venio ad recentiores litteras,
id. Att. 14, 19, 5:
ad Arcesilam Carneademque veniamus,
id. Ac. 2, 4, 12:
venio nunc ad tertium genus illud, etc.,
id. Rep. 3, 33, 45:
ad istius morbum et insaniam,
id. Verr. 2, 4, 1, § 1 al.

Lewis & Short latin dictionary > venio
9 apud

ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).
I.
A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:
adsum apud te, genitor,
id. ib. p. 522, 32:
alteram (partem) apud me adponito,
Plaut. Trin. 4, 3, 60:
nunc hic apud te servio,
id. Capt. 2, 2, 62:
scriptorum non magnast copia apud me,
Cat. 68, 33 Mull.:
mane apud me,
Vulg. Gen. 29, 19:
Advocatum habemus apud Patrem,
ib. 1 Joan. 2, 1:
cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,
Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—
B.
Esp.
1.
a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:
Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,
Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:
hic apud me hortum confodere jussi,
id. Aul. 2, 2, 66:
si commodumst, apud me, sis, volo,
Ter. Heaut. 1, 1, 110:
condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?
Plaut. Trin. 1, 2, 159:
Quid sibi volunt homines isti apud te?
Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:
cenabis bene apud me,
Cat. 13, 1:
apud me habitavit,
Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:
apud te cenavit,
id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:
in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,
Vulg. Jud. 19, 9:
tenet intus apud se,
Lucil. 9, 59 Mull.:
Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,
Cic. Att. 5, 6:
apud se fecit manere,
Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:
de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,
Cic. Cat. 3, 10:
Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,
id. Phil. 1, 8:
mansit apud eum quattuor mensibus,
Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:
apud quem deversatus es,
Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):
habitasti apud Heium Messanae,
Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:
Fuisti apud Laecam illa nocte,
id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:
apud Ostorium Scapulam epulatur,
Tac. A. 14, 48:
apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,
id. H. 3, 74; 1, 14:
Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,
Vulg. Act. 9, 43:
invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,
Cic. Dom. 83:
qui apud te esset eductus,
id. Quinct. 69:
apud quem erat educatus,
id. Lael. 20, 75:
cum alter ejus filius apud matrem educaretur,
id. Clu. 27:
disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,
Tac. A. 15, 52:
se apud Q. Mucium jus civile didicisse,
id. Or. 30:
apud eosdem magistratus institutus,
Suet. Calig. 24:
servorum manus tamquam apud senem festinantes,
Tac. H. 1, 7:
in convivio apud regem,
id. A. 2, 57: Bene vale;
apud Orcum te videbo,
in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:
sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,
Tac. A. 11, 27:
frater apud Othonem militans,
in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,
nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),
id. ib. 2, 27:
quorum sint legati apud se,
in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:
Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,
id. ib. 1, 47:
dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,
at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:
Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,
at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:
duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,
Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:
a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,
Cic. Sest. 41:
domi esse apud sese archipiratas dixit duos,
id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:
quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,
Cic. Verr. 1, 50:
esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,
id. ib. 4, 16:
nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,
id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,
b.
Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):
Sumne ego apud me?
Plaut. Mil. 4, 8, 36:
Non sum apud me,
Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:
Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,
Ter. Heaut. 5, 1, 48:
Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,
id. And. 5, 4, 34:
Num tibi videtur esse apud sese?
id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):
proin tu fac, apud te ut sies,
id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—
2.
In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.
a.
Of civil or military affairs, before:
cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,
Cic. Arch. 3:
apud eosdem judices reus est factus,
id. Clu. 22, 59:
vis de his judicari apud me?
Vulg. Act. 25, 9:
accusavit fratres suos apud patrem,
ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:
hoc, quod nunc apud pontifices agis,
Cic. Dom. 51; 117:
istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,
id. Lig. 12:
qui hanc causam aliquotiens apud te egit,
id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:
(populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,
id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:
tutoresne defendent apud istius modi praetorem?
Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:
omnia apud praetores gererentur,
Tac. Or. 38:
causam nescio quam apud judicem defendebat,
Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:
apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,
Cic. Lig. 6:
apud judicem causam dicere,
id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:
apud aliquem dicere,
id. Lig. 6; id. Deiot. 4:
verba apud senatum fecit,
id. Verr. 2, 2, 20:
habita apud senatum oratione,
Tac. A. 12, 25; 6, 8:
haec apud patres disseruit,
id. ib. 2, 43; 4, 2;
4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,
Cic. Verr. 4, 18:
Quae est ergo apud Caesarem querella?
id. Lig. 25:
isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,
id. Caecin. 38:
petita multa est apud eum praetorem,
id. Verr. 1, 155:
causam contra aliquem apud centumviros dicere,
id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:
numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,
Cic. Verr. 3, 120:
apud eorum quem qui manumitteretur,
Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—
b.
In extra judicial cases, before:
apud hunc confessus es et genus etc.,
Plaut. Capt. 2, 3, 52:
nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,
id. ib. 3, 4, 93:
apud erum qui (servos) vera loquitur,
id. Am. 2, 1, 43:
apud novercam querere,
id. Ps. 1, 3, 80:
ego apud parentem loquor,
Cic. Lig. 30:
plura fateri apud amicos,
Tac. A. 14, 62:
aliquid apud aliquem laudare,
Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:
aliquem apud aliquos vituperare,
Cic. Phil. 2, 11:
apud quem tu etiam nos criminari soles,
id. Vatin. 29.—
c.
Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.
(α).
With verbs:
apud Tenedios sanctissimus deus habetur,
Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:
quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,
id. ib. 2, 126;
1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,
id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:
apud judicem grave et sanctum esse ducetur,
id. Q. Rosc. 6:
Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,
Vulg. Gal. 3, 11:
haec apud illos barbatos ridicula videbantur,
Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:
unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,
Vulg. 2 Pet. 3, 8.—
(β).
With adjj.:
fuisti apud pontifices superior,
Cic. Dom. 4:
qui honos est apud Syracusanos amplissimus,
id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:
quam clara (expugnatio) apud omnes,
id. Verr. 1, 50; 2, 50:
Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,
Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:
hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,
Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:
quod aeque apud bonos miserum est,
id. ib. 1, 29:
quae justa sunt apud nos,
Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:
tunc eritis inculpabiles apud Dominum,
ib. Num. 32, 22:
si is pretio apud istum idoneus esset,
Cic. Verr. 2, 121.—
(γ).
With substt.:
est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,
Cic. Verr. 1, 46:
tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,
id. ib. 5, 150:
qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,
id. ib. 2, 111:
Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,
Curt. 6, 72:
abominatio est uterque apud Deum,
Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,
Liv. 6, 39, 11:
Sic apud animum meum statuo,
Sall. de Ord. Rep. 2:
sic statuere apud animum meum possum,
Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—
d.
And simply before, in the presence of:
id apud vos proloquar,
Plaut. Capt. prol. 6:
nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,
Ter. Heaut. 3, 3, 14:
se jactant apud eos, quos inviti vident,
Cic. Fl. 61:
licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,
id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:
plus quam apud vos commemorari velitis,
Cic. Caecin. 77:
non apud indoctos loquor,
id. Pis. 68:
ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,
Caes. B. G. 1, 19:
quid apud magnum loquerentur Achillem,
Ov. M. 12, 163:
neque raro neque apud paucos talia jaciebat,
Tac. A. 4, 7:
loqui de se apud aliquem,
Cic. Att. 1, 3:
mentiri apud aliquem,
Plaut. Poen. 1, 1, 24:
apud aliquem profiteri,
Curt. 7, 7, 24:
Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,
Cic. Mur. 61:
Caesar apud milites contionatur,
Caes. B. C. 1, 7:
gratias agere alicui apud aliquem,
Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:
si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,
Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:
Quae fundebat apud Samson lacrimas,
Vulg. Jud. 14, 16.—
3.
Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:
quom apud te parum stet fides,
Plaut. Ps. 1, 5, 62:
Et bene apud memores veteris stat gratia facti,
Verg. A. 4, 539:
At fides mihi apud hunc est,
Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:
ut apud me praemium esse positum pietati scias,
id. Hec. 4, 2, 8:
alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,
Vulg. Matt. 6, 1:
illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,
Cic. Imp. Pomp. 46:
(eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,
Caes. B. G. 2, 14:
si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,
Cic. Sest. 12:
Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,
id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:
ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,
id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:
(servi) apud eum sunt in honore et pretio,
id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:
videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,
id. Verr. 5, 181:
quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,
id. ib. 1, 42:
domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,
id. Clu. 154; id. Mur. 38:
Dumnorigem, magna apud plebem gratia,
Caes. B. G. 1, 18:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,
id. ib. 1, 20:
certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,
Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:
utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,
Caes. B. G. 1, 40:
apud quem ut multum gratia valeret,
Nep. Con. 2, 1:
video apud te causas valere plus quam preces,
Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:
quod apud vos plurimum debebit valere,
Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:
qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,
Cic. Verr. 2, 113:
speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,
id. Sex. Rosc. 141:
(eum) apud finitimas civitates largiter posse,
Caes. B. G. 1, 18:
quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,
Cic. Verr. 1, 19:
quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,
id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:
qui apud eum plurimum poterat,
id. ib. 3, 130:
qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,
id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:
faciles sunt preces apud eos, qui etc.,
Cic. Har. Resp. 63:
nihil me turpius apud homines fuisset,
id. Att. 2, 19:
apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,
Cels. 3, 23.—
4.
Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:
CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,
Cic. Fl. 52:
Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,
Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:
qui (colonus) perigrinatur apud vos,
Vulg. Exod. 12, 49:
qui regnabat apud vos,
ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:
si iste apud eos quaestor non fuisset,
Cic. Div. in Caecil. 4; 65:
Apud eos fuisse regem Divitiacum,
Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:
qui (praetores) apud illos a populo creantur,
Cic. Fl. 44:
apud quos consul fuerat,
id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:
apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,
id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:
fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,
Verg. A. 6, 568;
Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,
Cic. Font. 42:
qui apud socios nominis Latini censi essent,
Liv. 41, 9:
qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,
Cic. Verr. 4, 109:
id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,
id. ib. 4, 80:
si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,
id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:
ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,
Cic. Verr. 2, 131:
si tu apud Persas deprehensus etc.,
id. ib. 5, 166:
Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,
Caes. B. G. 1, 2:
apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,
Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:
quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,
Caes. B. G. 1, 50:
aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,
Tac. G. 31:
Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),
Verg. A. 2, 71:
apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,
Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:
qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,
in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:
apud exercitum mihi fueris tot annos,
id. Mur. 45:
quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,
in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:
simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,
Tac. H. 5, 10:
quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,
with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—
5.
In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:
Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,
id. de Or. 1, 7, 28:
quo in libro,
id. ib. 1, 11, 47):
ut scriptum apud eundem Caelium est,
Cic. Div. 1, 26, 55:
apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,
id. Sen. 22, 79:
quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,
id. Off. 1, 9, 28:
apud Agathoclem scriptum in historia est,
id. Div. 1, 24, 50:
ut est apud poetam nescio quem,
id. Phil. 2, 65:
Quod enim est apud Ennium, etc.,
id. Off. 1, 8, 26:
de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,
id. ib. 1, 25, 87:
Apud Varronem ita est, etc.,
Plin. 18, 35, 79, § 348:
ut video scriptum apud Graecos,
Cic. Scaur. 4:
invenio apud quosdam auctores,
Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:
reperio apud scriptores,
id. ib. 2, 88:
apud Solonem,
i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:
cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,
Tac. Or. 9. —Also of speakers:
apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,
Tac. Agr. 22.—
6.
a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:
quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,
Cic. Leg. 2, 13, 33:
juris civilis magnum usum apud multos fuisse,
id. Brut. 41, 152:
cum apud eum summum esset imperium populi,
Nep. Phoc. 2, 4:
omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,
Sall. C. 20, 8:
par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,
Liv. 22, 30, 8:
apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),
Tac. A. 12, 35:
pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),
id. H. 4, 76:
minorem esse apud victos animum,
id. ib. 3, 1;
2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,
Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:
apud te est fons vitae,
Vulg. Psa. 35, 10:
apud Dominum (est) misericordia,
ib. ib. 129, 7.—
b.
Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:
erat ei apud me pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:
negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,
Cic. Verr. 4, 29:
multa (signa) deposita apud amicos,
id. ib. 4, 36:
apud quem inventus est scyphus,
Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:
te pix atra agitet apud carnuficem,
in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:
qui (obsides) apud eum sint,
Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—
c.
Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:
remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,
Cic. Verr. 4, 2:
si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,
Tac. H. 1, 13; 1, 20:
qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,
Cic. Div. in Caecil. 8:
neque praemia caedis apud interfectorem mansura,
Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:
fidens apud aliquem obligare,
Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:
Essetne apud te is servos acceptissimus?
Plaut. Capt. 3, 5, 56:
non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,
Cic. Verr. 2, 110:
apud publicanos gratiosus fuisti,
id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;
apud Deum autem omnia possibilia sunt,
Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.
II.
Transf. In designations of place,
A.
At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):
verecundari neminem apud mensam decet,
Plaut. Trin. 2, 4, 77:
Quid apud hasce aedis negotii est tibi?
id. Am. 1, 1, 194:
Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?
id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:
navem is fregit apud Andrum insulam,
Ter. And. 1, 3, 17:
apud Tenedum pugna illa navalis,
Cic. Arch. 21:
ut apud Salamina classem suam constituerent,
Nep. Them. 3, 4:
apud oppidum morati,
Caes. B. G. 2, 7:
agri in Hispania apud Karthaginem Novam,
Cic. Agr. 1, 5:
bellatum apud Actium,
Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:
Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,
Ov. R. Am. 163:
morabatur in castris apud Galgalam,
Vulg. Jos. 10, 6:
quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,
Verg. A. 11, 288:
apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,
Tac. A. 4, 25:
Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,
id. H. 3, 35:
apud vexillum tendentes,
id. A. 1, 17:
trepidatur apud naves,
id. H. 2, 15:
hostis est non apud Anienem, sed in urbe,
Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:
quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,
Verg. A. 5, 261:
apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,
Verg. A. 12, 331:
octo apud Rhenum legiones,
Tac. A. 1, 3:
apud ripam Rheni,
id. ib. 2, 83:
probavi te apud Aquam Contradictionis,
Vulg. Psa. 80, 8:
repertus apud fretum Siciliae,
Tac. A. 6, 14:
propitiata Juno apud proximum mare,
id. ib. 15, 44:
apud promunturium Miseni consedit in villa,
id. ib. 6, 50:
Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,
Cat. 63, 53 Mull.:
apud altaria deum pepigere,
before, Tac. A. 11, 9:
decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,
id. ib. 14, 12 (cf.:
unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,
Liv. 41, 9):
apud Caesaris effigiem procubuit,
Tac. A. 12, 17; 13, 23:
quartum apud lapidem substiterat,
id. ib. 15, 60:
laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),
Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;
on the other hand,
id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:
Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,
Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):
quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,
Tac. A. 2, 49.—
B.
At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,
ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,
Tac. A. 4, 64:
apud villam est,
Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:
Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,
Plaut. Ep. 2, 2, 67:
deponere apud Solos in delubro pecuniam,
Cic. Leg. 2, 16, 40:
ut rationes apud duas civitates possim relinquere,
id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;
13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,
Liv. 28, 29:
donum apud Antium statuitur,
Tac. A. 3, 71:
bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,
id. ib. 6, 11:
Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,
Suet. Tit. 5:
quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,
id. Aug. 93:
apud Mediolanum,
Lact. Mort. Persec. 48:
eum pugionem apud Capitolium consecravit,
Tac. A. 15, 74:
Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,
id. ib. 15, 32:
quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,
id. ib. 3, 72:
qui (rei) apud aerarium pependissent,
Suet. Dom. 9 Roth:
cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,
Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:
ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,
Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:
apud Pharsaliam,
Liv. Epit. 111:
apud Palaestinam,
Eutr. 7, 13:
qui erant apud Helladam,
Vulg. 1 Macc. 8, 9. —
III.
Of time.
A.
With words denoting time or occasion, in, at (rare):
apud saeclum prius,
Ter. Eun. 2, 2, 15:
aliquem apud judicium persequi,
at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—
B.
With words designating persons, with, among, in the time of:
hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,
Cic. Off. 1, 12, 36:
fecerunt hoc multi apud majores nostros,
id. Verr. 2, 118; 5, 148:
Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,
id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:
Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),
Tac. A. 2, 33.—
IV.
For ad with words implying motion (very rare):
APVT EVM PERVENIRE,
Inscr. Grut. 786, 5:
atque apud hunc eo vicinum,
Plaut. Mil. 2, 5, 70:
Bito apud aurificem,
Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:
(naves) apud insulas longius sitas ejectae,
Tac. A. 2, 24:
qui apud Romanos de societate functus est legatione,
Vulg. 2 Macc. 4, 11.
► Apud has some peculiarities of position, chiefly in Tac.
(cf. ad, I. fin. b.)
a.
It is sometimes placed after its subst.:
quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,
Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:
Is locus est Cumas aput,
Lucr. 6, 747 Lachm.:
montem apud Erycum,
Tac. A. 4, 43:
ripam apud Euphratis,
id. ib. 6, 31:
Misenum apud et Ravennam,
id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—
b.
It is sometimes placed between the subst. and adj.:
barbaras apud gentes,
Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:
non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,
id. ib. 14, 14.—
c.
Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:
apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,
ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

Lewis & Short latin dictionary > apud
10 sua

sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;
so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,
Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.
I.
Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).
A.
With antecedent in the same sentence.
1.
The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.
(α).
His:
Caesar copias suas divisit,
Caes. B. C. 3, 97:
ille in sua sententia perseverat,
id. ib. 1, 72:
tantam habebat suarum rerum fiduciam,
id. ib. 2, 37:
cum sceleris sui socios Romae reliquisset,
Cic. Cat. 3, 1, 3:
cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?
id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:
Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,
Liv. 26, 40, 7:
imperat princeps civibus suis,
Sen. Clem. 1, 16, 2:
nemo rem suam emit,
id. Ben. 7, 4, 8.—
(β).
Her:
mea Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 5, 6, 5:
utinam haec ignoraret suum patrem,
id. Phorm. 5, 6, 34:
si nunc facere volt era officium suom,
Plaut. Cas. 2, 8, 72:
ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,
Cic. Cael. 32, 78:
si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,
id. Phil. 13, 16, 32.—
(γ).
Its:
omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,
Cic. Fin. 2, 11, 33:
cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,
id. Planc. 40, 95.—
(δ).
Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:
mittent aliquem de suo numero,
id. ib. 11, 10, 25:
rationem illi sententiae suae non fere reddebant,
id. Tusc. 1, 17, 38:
qui agellos suos redimere a piratis solebant,
id. Verr. 2, 3, 37, § 85:
edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,
id. Sest. 14, 32:
suis finibus eos prohibent,
Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;
and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,
some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—
2.
With a subject-clause as antecedent:
id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,
was selfevident, Liv. 22, 38, 13:
ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
id. 3, 62, 1:
secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,
id. 35, 14, 4. —
3.
With subject-acc. as antecedent:
hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,
Cic. Planc. 19, 47:
cupio eum suae causae confidere,
id. Sest. 64, 135:
suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,
id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:
(dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,
Caes. B. C. 1, 8.—
4.
With object-acc. as antecedent.
(α).
Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):
hunc pater suus de templo deduxit,
he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:
hunc sui cives e civitate ejecerunt,
id. Sest. 68, 142:
Alexandrum uxor sua... occidit,
id. Inv. 2, 49, 144:
illum ulciscentur mores sui,
id. Att. 9, 12, 2:
quodsi quem natura sua... forte deficiet,
id. Or. 1, 14:
utrumque regem sua multitudo consalutaverat,
Liv. 1, 7, 1:
quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,
id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:
quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,
id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:
consulem C. Marium servus suus interemit,
Val. Max. 6, 8, 2:
quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?
Sen. Clem. 1, 18, 2:
sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,
id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:
ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,
Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —
(β).
With impers. verbs:
sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,
Cic. Verr. 1, 12, 35:
video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,
id. Fam. 3, 10, 1:
si Caesarem beneficii sui poeniteret,
id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:
jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,
Liv. 10, 7, 8:
militem jam minus virtutis poenitere suae,
id. 22, 12, 10.—
(γ).
As adjunct of other members of the sentence:
ad parentes suos ducas Silenium,
Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:
eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,
Cic. Phil. 13, 17, 34:
totum enim ex sua patria sustulisti,
id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:
Caesar Fabium in sua remittit hiberna,
Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:
introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,
Sall. C. 28, 1:
suis flammis delete Fidenas,
i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:
suo igni involvit hostes,
Tac. A. 14, 30:
quid Caesarem in sua fata inmisit?
Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.
with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,
Cic. Att. 6, 2, 7.—
5.
With dat. as antecedent.
(α).
As adjunct of subject (cf. 4. supra):
suus rex reginae placet,
a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:
ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,
id. Cist. 1, 1, 101:
Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?
Cic. Sull. 2, 7:
si ceteris facta sua recte prosunt,
id. Cat. 3, 12, 27:
cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?
id. Planc. 33, 81:
haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,
id. Verr. 2, 2, 13, § 33:
Romanis multitudo sua auxit animum,
Liv. 21, 50, 4:
sicuti populo Romano sua fortuna labet,
id. 42, 50, 7:
Lanuvinis sacra sua reddita,
id. 8, 14, 2:
vilitas sua illis detrahit pretium,
Sen. Ben. 4, 29, 2:
nemo est cui felicitas sua satisfaciat,
id. Ep. 115, 17:
labor illi suus restitutus est,
id. Brev. Vit. 20, 3:
magnitudo sua singulis constat,
id. Q. N. 1, 1, 10:
tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,
id. Ep. 53, 11. —
With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,
Ter. Hec. 4, 4, 38.—
(β).
Of other words:
regique Thebano regnum stabilivit suum,
Plaut. Am. 1, 1, 40:
mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,
id. Ps. 1, 3, 5:
ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,
Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:
desinant insidiari domui suae consuli,
id. Cat. 1, 13, 32:
quibus ea res honori fuerit a suis civibus,
id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:
nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,
id. 39, 37, 6:
Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,
id. 25, 3, 5.—
6.
With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:
nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,
Cic. Rab. Post. 16, 43:
nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,
id. Mur. 41, 90:
quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,
id. Att. 14, 13, 12:
suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,
the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:
cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,
Liv. 22, 42, 12:
nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,
Val. Max. 2, 4, 4:
Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,
Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:
in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:
operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,
Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):
(Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,
Caes. B. G. 2, 4:
credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,
Sen. Q. N. 2, 42, 1.—
7.
With predic. nom. as antecedent:
sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,
Val. Max. 8, 12, 1.—
8.
With appositive noun.
(α).
With gram. subject as antecedent:
hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,
Cic. Ac. 2, 37, 118:
vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,
id. Mil. 9, 25:
(hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,
id. Planc. 11, 27:
ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,
id. Balb. 21, 49:
ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,
id. Lig. 4, 11:
Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,
Caes. B. C. 3, 57.—
(β).
With object as antecedent:
Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,
Cic. Tusc. 1, 18, 41:
tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,
id. Lig. 12, 36:
Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,
Liv. 22, 34, 2.—
(γ).
With appositive noun as antecedent:
si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,
Cic. Phil. 13, 14, 29:
M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,
Liv. 6, 34, 5:
C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,
Val. Max. 4, 4, 3.—
9.
In participial clauses.
(α).
The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:
credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),
Cic. Tusc. 1, 32, 79:
ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,
id. Rosc. Am. 10, 27:
diffidentemque rebus suis confirmavit,
id. Imp. Pomp. 9, 23:
Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,
id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:
stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,
Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:
manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),
Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:
et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,
Liv. 22, 60, 9:
quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,
Sen. Q. N. 1, 5, 5.—
(β).
The logical subject of the participle, being also the principal subject:
sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,
Cic. Phil. 10, 10, 21:
hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,
id. Agr. 2, 31, 84:
ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,
Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:
ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,
Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:
Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,
Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:
Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:
Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,
Liv. 25, 15, 1:
(Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,
id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—
(γ).
The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:
M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,
Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:
si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,
Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:
ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),
Liv. 8, 29, 12; cf.
with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,
id. 7, 29, 7.—
10.
In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:
mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,
Cic. Pis. 22, 52.—
(β).
With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:
cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?
Cic. Div. in Caecil. 6, 21:
si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,
id. Sest. 23, 51:
nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,
Caes. B. C. 1, 5.—
(γ).
With antecedent dependent on the gerund:
eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,
Cic. Leg. 1, 6, 19.—
11.
As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:
magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?
Cic. Mil. 15, 40:
neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,
his claim, id. Rab. Post. 11, 31:
Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,
id. Sest. 31, 68:
ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,
id. Off. 3, 23, 90:
sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,
id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:
totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,
Cic. Agr. 2, 13, 34:
maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,
id. Phil. 14, 13, 35.
B.
Without gram. antec., one ' s, one ' s own.
1.
Dependent on subject-inff.:
ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,
Cic. Mur. 7, 16:
siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,
id. Phil. 2, 13, 31:
miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,
id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:
contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,
id. Par. 6, 51:
ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,
id. Off. 3, 5, 23:
detrahere de altero sui commodi causa,
id. ib. 3, 5, 24:
suis exemplis melius est uti,
Auct. Her. 4, 1, 2:
levius est sua decreta tollere quam aliorum,
Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;
29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,
Sen. Brev. Vit. 18, 3:
quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?
id. Q. N. 3, praef. 5:
cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,
id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:
Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,
Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—
2.
Without a subject-inf.:
omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,
Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:
erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),
Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):
non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,
Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.
C.
With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.
1.
In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.
a.
In infinitive clauses:
(Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,
Cic. Mil. 32, 88:
(Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,
id. Cael. 10, 24:
ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),
id. Rosc. Am. 37, 107:
hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,
Caes. B. C. 2, 16:
docent, sui judicii rem non esse,
id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:
hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,
Cic. Verr. 1, 10, 29:
(Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,
Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.
also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,
Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—
b.
Suus in a clause dependent on inf.:
scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,
Plaut. Ps. 2, 2, 55:
isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,
id. Div. in Caecil. 1, 3:
ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,
Liv. 44, 8, 4. —
Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),
Caes. B. C. 1, 8.—
c.
In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:
Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,
Cic. Att. 15, 11, 2:
postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,
id. Rosc. Am. 2, 6:
Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,
Caes. B. C. 2, 3:
(regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,
Liv. 42, 25, 12:
Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),
id. 1, 13, 2:
Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,
Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:
ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,
Gell. 1, 8, 5. —
d.
In subordinate clauses introduced by quin or quod:
(Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,
Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;
16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,
id. Marcell. 3, 10:
quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?
Sen. Troad. 3, 13:
querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88;
and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,
id. 9, 3, 68. —
e.
In interrogative clauses:
si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,
Cic. Ac. 2, 8, 25:
ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,
id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:
donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,
Liv. 6, 27, 8:
rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,
id. 23, 39, 2:
postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,
id. 43, 19, 5. —
2.
In a virtually oblique clause.
a.
In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:
me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,
Plaut. Am. 1, 1, 41:
quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,
Cic. Mil. 7, 17:
quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,
Caes. B. C. 3, 80:
inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,
Liv. 43, 23, 5:
(Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,
id. 26, 13, 16:
oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,
id. 6, 33, 7; cf.:
tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,
Liv. 10, 20, 7:
Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,
Nep. Dat. 7, 3:
quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?
Sen. Ben. 6, 25, 4. —
b.
In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:
Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),
Cic. Sull. 5, 15:
Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),
id. Att. 2, 1, 12:
non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),
id. Phil. 2, 37, 96:
Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,
id. Rosc. Am. 36, 3:
ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?
id. Att. 8, 9, 2:
spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,
Liv. 6, 18, 4:
(Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,
id. 1, 21, 3:
adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,
id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).
D.
In the place of ejus.
1.
In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):
Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,
Cic. Att. 2, 7, 4:
oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,
Liv. 1, 17, 2:
C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,
Sen. Ira, 3, 21, 5:
Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,
Suet. Caes. 74; cf.:
quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,
Sen. Brev. Vit. 12, 3.—
2.
To avoid ambiguity:
petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),
Cic. Mur. 39, 83:
equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,
Liv. 1, 37, 3.—
3.
Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:
in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,
his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,
quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,
Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—
4.
Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):
tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,
Cato, R. R. 31:
vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,
id. ib. 37:
qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,
id. ib. 157:
Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,
Nep. Cim. 3, 1:
id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,
id. Lys. 1, 2:
ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,
Ov. F. 6, 601:
quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,
id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.
II.
In partic.
A.
As substt.
1.
sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.
(α).
(Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:
cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,
fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:
mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,
her slaves, id. Cael. 25, 62:
quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,
his friends, id. ib. 7, 18:
qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,
their family, id. Agr. 2, 1, 1:
vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,
to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:
cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,
his partisans, id. ib. 13, 9, 19:
Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,
Caes. B. G. 1, 25; so,
Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,
id. B. C. 2, 35:
Caesar receptui suorum timens,
id. ib. 3, 46:
certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,
id. ib. 2, 20:
omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,
id. ib. 2, 37: so,
Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,
id. ib. 3, 86:
Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,
to his officers, id. ib. 3, 25:
naviculam conscendit cum paucis suis,
a few of his followers, id. ib. 3, 104:
multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,
id. ib. 1, 19:
nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,
his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:
rex raptim a suis in equum impositus fugit,
his suite, Liv. 41, 4, 7:
subsidio suorum proelium restituere,
comrades, id. 21, 52, 10:
feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,
their young, id. 26, 13, 12:
abstulit sibi in suos potestatem,
his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:
Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,
their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:
ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,
Liv. 39, 16, 5.—
(β).
Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;
the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),
Cic. Tusc. 1, 38, 92:
is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,
id. Or. 3, 2, 8:
quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,
Liv. 37, 41, 8:
auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,
id. 37, 12:
quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,
Nep. Hann. 8, 4; v. g.—
(γ).
Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—
(δ).
Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:
cedo quid hic faciet sua?
Ter. Heaut. 2, 3, 92.—
2.
sŭum, i, n., and more freq. sŭa, suorum, n. plur., = one ' s property.
a.
Sing.
(α).
Lit.:
nec suom adimerem alteri,
his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):
nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),
id. ib. 1, 2, 119:
illum studeo quam facillime ad suum pervenire,
Cic. Fam. 13, 26, 4:
populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,
Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:
nec donare illi de suo dicimur,
Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;
(stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,
Sen. Q. N. 7, 1, 6. —
(β).
Trop.:
meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),
Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;
id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
Cic. Off. 1, 31, 113.—
(γ).
Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:
pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,
Dig. 41, 10, 1;
so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,
ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;
similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,
id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —
b.
Plur.
(α).
One ' s property:
Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:
qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,
id. Agr. 1, 6, 19:
tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,
id. Att. 14, 14, 6:
Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,
Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:
ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,
their baggage, Liv. 21, 26, 9:
docere eos qui sua permisere fortunae,
Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):
hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,
Cic. Off. 2, 21, 73;
rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),
Liv. 39, 55, 3. —
(β).
One ' s own affairs:
aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,
Ter. Heaut. 3, 1, 96:
cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,
Liv. 10, 20, 8:
omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,
id. 22, 41, 5:
aliena cum suis perdidit,
Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.
the context),
Quint. 6, 3, 90.
B.
Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.
1.
Of property in things.
(α).
Corporeal:
scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,
Ter. Eun. prol. 11:
nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),
Cic. Mil. 32, 87:
quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,
id. Off. 1, 7, 21:
Juba suam esse praedicans praedam,
Caes. B. C. 3, 84:
gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,
Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;
eosdem Dorus librarius suos vocat,
Sen. Ben. 7, 6, 1:
cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,
since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:
referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),
nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:
qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,
Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:
quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),
Ter. And. prol. 14:
potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,
his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—
(γ).
Of a country or people:
suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,
Caes. B. C. 2, 32:
in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,
Liv. 44, 24, 4:
crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,
id. 21, 44, 5.—
(δ).
Trop.:
omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,
Cic. Phil. 11, 12, 27:
non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,
id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;
so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,
how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:
prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,
Quint. 10, 2, 26:
quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,
Sen. Clem. 1, 3, 1.—
2.
Of persons.
(α).
Under a master ' s or father ' s control:
ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,
make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:
eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),
id. Eun. 1, 2, 76.—
(β).
Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):
ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,
Plaut. Pers. 4, 3, 3.—
(γ).
Of moral power over others: suus = devoted to one:
hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,
Ter. Eun. 2, 2, 38:
eos hic fecit suos Paulo sumptu,
id. Ad. 5, 4, 21:
sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,
to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:
cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,
Cic. Att. 14, 1 a, 2:
Alpheus... utebatur populo sane suo,
devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —
(δ).
Of power over one's self, etc.:
nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,
self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:
inaestimabile bonum est suum fieri,
selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:
(furiosus) qui suus non est,
Dig. 42, 4, 7, § 9:
vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,
Ov. M. 8, 35. —
3.
Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):
dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,
Cic. Tusc. 1, 42, 99.
C.
Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.
1.
The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.
a.
Opposition expressed:
nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,
Cic. Balb. 8, 21:
sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,
id. Sest. 18, 40:
suasque et imperatoris laudes canentes,
Liv. 45, 38, 12:
damnatione collegae et sua,
id. 22, 35, 3:
Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,
Tac. A. 14, 73:
velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,
id. H. 3, 37;
opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,
at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:
(Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,
Cic. N. D. 2, 12, 32. —
b.
Implied:
voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,
within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:
cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,
id. Phil. 14, 12, 33:
superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,
Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;
ex suo fonte nativa est,
Sen. Q. N. 3, 3:
pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),
Ov. Tr. 3, 4, 24. —
c.
In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:
Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,
Cic. Phil. 8, 2, 5:
sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,
Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:
jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),
Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,
sortes sua sponte attenuatas,
id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—
(β).
Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:
restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),
Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:
et staturas suo loco leges,
Sen. Ben. 2, 20, 2:
aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,
Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—
(γ).
For suo jure v. 3. infra.—
(δ).
Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;
sed habuit suam Venerem,
Sen. Ben. 2, 28, 2. —
2.
Of private relations (opp. to public):
ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,
Cic. Agr. 2, 18, 48:
deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,
id. Off. 1, 7, 20:
quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,
Caes. B. C. 1, 15:
militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,
i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —
3.
Of just rights or claims:
imperatori senatuique honos suus redditus,
due to them, Liv. 3, 10, 3:
neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,
Val. Max. 1, 1, 8:
quibus omnibus debetur suus decor,
Quint. 11, 1, 41. —
So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,
in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:
Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,
Cic. Phil. 13, 12, 26:
earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,
id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:
numquam illum res publica suo jure esset ulta,
by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —
4.
Of that to which one is exclusively devoted:
huic quaestioni suum diem dabimus,
a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:
homini autem suum bonum ratio est,
his exclusive good, id. ib. 76, 10:
in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,
id. Q. N. 2, 46, 1. —
With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,
that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:
et Hannibalem suo proprio occupandum bello,
id. 27, 38, 7; cf.:
dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,
in which they alone fought, id. 3, 70, 4:
mare habet suas venas quibus impletur,
by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —
5.
According to one ' s liking, of one ' s own choice.
a.
Of persons, devoted to one, friendly, dear:
Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,
after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:
collegit ipse se contra suum Clodium,
his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—
b.
Of things, favorable.
(α).
Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:
hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,
Caes. B. C. 1, 61; cf.:
numquam nostris locis laboravimus,
Liv. 9, 19, 15.—
(β).
Of time:
cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,
Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —
c.
Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:
neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,
Liv. 22, 39, 21:
tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,
id. 4, 58, 2:
aestuque suo Locros trajecit,
a favorable tide, id. 23, 41, 11:
ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,
Sen. Ep. 71, 3:
orba suis essent etiamnunc lintea ventis,
Ov. M. 13, 195:
aut ille Ventis iturus non suis,
Hor. Epod. 9, 30. —
6.
Of persons or things, peculiar, particular:
quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:
omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,
id. de Or. 3, 57, 316:
geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,
id. Fin. 3, 1, 4:
sensus omnis habet suum finem,
its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:
ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,
Liv. 21, 34, 1:
nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,
id. 22, 16, 5:
adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,
Flor. 2, 6, 26:
liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,
Liv. 22, 28, 2:
equites ovantes sui moris carmine,
id. 10, 26, 11:
exsultans cum sui moris tripudiis,
id. 21, 42, 3:
tripudiantes suo more,
id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:
equitem suo alienoque Marte pugnare,
that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):
suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,
Quint. 12, 10, 2:
illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,
Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:
quae quidem planiora suis exemplis reddentur,
Val. Max. 3, 4 prooem.—
7.
Proper, right.
a.
Referring to one's ordinary or normal condition:
quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,
their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:
flecte ratem! numerum non habet illa suum,
its full number, Ov. H. 10, 36:
novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,
Liv. 40, 36, 6:
cum suo justo equitatu,
id. 21, 17, 8:
totam (disciplinam) in suum statum redegit,
Val. Max. 2, 7, 2:
tranquilla mente et vultu suo,
with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:
media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,
id. Q. N. 2, 10, 4:
cornuaque in patriis non sua vidit aquis,
not natural to her, Ov. H. 14, 90. —
So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,
Verg. G. 2, 82. —
b.
Of time, proper, regular, etc. (cf. 5. b, supra).
(α).
The regular time ( = stato tempore):
signum quod semper tempore exoritur suo,
Plaut. Rud. prol. 4:
cum et recte et suo tempore pepererit,
Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;
tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,
Sen. Q. N. 3, 16, 3:
omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,
Plin. 2, 47, 48, § 128. —
(β).
The right or proper time:
salictum suo tempore caedito,
Cato, R. R. 33:
cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,
the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,
exstingui homini suo tempore optabile est,
id. Sen. 23, 85:
Scandilius dicit se suo tempore rediturum,
id. Verr. 2, 3, 60, § 139:
si Ardeates sua tempora exspectare velint,
Liv. 4, 7, 6:
Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,
Sen. Ben. 2, 25, 3:
quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!
Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:
de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,
Quint. 2, 4, 21. —
(γ).
Suo loco = at the proper place:
quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,
Cic. Off. 1, 40, 143:
quod reddetur suo loco,
Quint. 11, 1, 16:
ut suo loco dicetur,
Plin. 2, 90, 102, § 221:
inscripta quae suis locis reddam,
id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —
(δ).
Suited, appropriate, adapted to one:
in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,
Cato, R. R. 7:
siquidem hanc vendidero pretio suo,
at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:
in partes suas digerenda causa,
Quint. 11, 1, 6:
confundetur quidquid in suas partes natura digessit,
Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —
8.
Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).
a.
Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —
Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,
Cic. Agr. 2, 31, 86:
Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,
retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:
urbem ne quam formulae sui juris facerent,
id. 38, 9, 10. —
b.
Of paternal authority.
(α).
Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:
quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,
Inst. 1, 48:
sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,
Ulp. Fragm. 4, 1:
liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,
id. ib. 10, 1:
morte patris filius et filia sui juris fiunt,
id. ib. 10, 2:
patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,
Dig. 1, 6, 4:
si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,
Gai. Inst. 2, 147. —
With indef. reference: si sui juris sumus,
Dig. 46, 2, 20; cf.:
pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,
Cod. Just. 8, 47, 8:
homo sui juris,
ib. 10, § 5.— Trop.:
sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,
Sen. Brev. Vit. 5, 3:
non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,
id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —
(β).
Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:
CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,
Gai. Inst. 2, 156:
(emancipati liberi) non sunt sui heredes,
ib. 2, 135:
alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,
ib. 3, 15:
datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),
ib. 3, 41:
sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,
Ulp. Fragm. 22, 14:
accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,
id. ib. 22, 17. —
Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,
Cod. Just. 6, 55 inscr.
D.
In particular connections.
1.
With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).
a.
Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,
(α).
A subjectnom.:
(ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,
by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:
legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?
by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:
ruit ipse suis cladibus,
id. ib. 14, 3, 8:
si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8:
qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,
id. Cael. 5, 11:
quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,
Caes. B. G. 1, 3:
suamet ipsae fraude omnes interierunt,
Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:
ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,
id. 40, 5, 1:
respicerent suum ipsi exercitum,
id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—
(β).
A subject-acc.:
sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,
Liv. 1, 11, 9:
(tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,
id. 2, 44, 2.—
(γ).
An object in dat. or acc.:
sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,
Caes. B. C. 2, 6:
tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,
Liv. 6, 36, 4:
alios sua ipsos invidia opportunos interemit,
id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):
aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,
their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—
b.
With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;
post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,
Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:
tuo ipsius studio,
Cic. Mur. 4, 9:
tuam ipsius amicitiam,
id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—
c.
Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:
suamet ipsa scelera,
Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):
suismet ipsis corporibus,
Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):
a suismet ipsis praesidiis,
id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—
2.
With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.
a.
Quisque and suus in different cases.
(α).
Quisque as subjectnom.:
sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,
Lucr. 5, 1033:
suo quisque loco cubet,
Cato, R. R. 5:
suum quisque noscat ingenium,
Cic. Off. 1, 31, 114:
ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,
id. Ac. 2, 36, 114:
quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,
id. Mil. 10, 29:
cum suo quisque auxilio uteretur,
Caes. B. C. 1, 51:
celeriter ad suos quisque ordines redit,
id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):
nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,
Lucr. 4, 522:
ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,
that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:
hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,
id. 6, 15, 3:
ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,
id. 1, 24, 2:
stabant compositi suis quisque ordinibus,
id. 44, 38, 11:
(consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,
id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:
in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,
Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:
omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,
Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:
relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,
id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—
(β).
With acc. of quisque as subj.:
fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,
Cic. Balb. 13, 31:
recipere se in domos suas quemque jussit,
Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:
se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,
id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—
(γ).
As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:
sua cujusque animantis natura est,
Cic. Fin. 5, 9, 25:
sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,
id. Pis. 20, 46:
sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,
id. Rosc. Am. 24, 67:
suum cuique incommodum ferendum est,
id. Off. 3, 6, 30:
ut solidum suum cuique solvatur,
id. Rab. Post. 17, 46:
ne suus cuique domi hostis esset,
Liv. 3, 16, 3:
ut sua cuique respublica in manu esset,
id. 26, 8, 11:
animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,
id. 22, 5, 8:
tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,
id. 44, 39, 5:
suus cuique (stellae) color est,
Plin. 2, 18, 16, § 79:
trahit sua quemque voluptas,
Verg. E. 2, 65:
stat sua cuique dies,
id. A. 10, 467.—
(δ).
As predicate-nom. (v. II. B.):
opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,
Liv. 6, 12, 3.—
(ε).
As adjunct of subj.-acc.:
suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,
Cic. Rosc. Am. 47, 136:
scientiam autem suam cujusque artis esse,
id. Fin. 5, 9, 26.—
(ζ).
As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:
ut suo quemque appellem nomine,
Plaut. Ps. 1, 2, 52:
placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,
Cic. Fam. 9, 22, 1:
ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
id. Off. 1, 33, 119:
justitia quae suum cuique distribuit,
id. N. D. 3, 15, 38:
in tribuendo suum cuique,
id. Off. 1, 5, 14:
Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,
Liv. 1, 52, 4:
in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,
Plin. 7, 15, 16, § 73:
certa cuique rerum suarum possessio,
Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:
Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,
Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—
b.
Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.
(α).
Attraction of suus:
ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),
Cic. Ac. 2, 7, 19:
quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),
id. de Or. 3, 57, 216:
eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),
Liv. 45, 29, 10:
equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),
id. 3, 22, 6:
cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,
id. 25, 17, 5:
legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),
Tac. A. 14, 27:
quae sui cujusque sunt ingenii,
Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):
sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),
Col. 3, 1;
and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),
Caes. B. C. 1, 83. —
(β).
Attraction of quisque:
tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,
Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):
quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,
Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:
cum verba debeant sui cujusque generis copulari,
Varr. L. L. 10, 48:
in sensibus sui cujusque generis judicium,
Cic. Ac. 2, 7, 19:
haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,
id. Tusc. 4, 12, 28:
separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),
Liv. 24, 3, 5:
ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),
Suet. Aug. 40;
and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),
Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;
so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),
each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:
suo quoque loco,
Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:
opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,
Col. 11, 3:
suo quoque tempore,
Vitr. 2, 9, 4:
nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),
Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:
ut opera rustica suo quoque tempore faciat,
ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—
c.
In the order quisque... suus.
(α).
In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:
ut quisque suom volt esse, ita est,
Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.
with sibi,
Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:
expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
id. Off. 1, 31, 113:
neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,
Liv. 32, 19, 9:
gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,
id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:
in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,
Sen. Vit. Beat. 23, 1.—
(β).
If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:
in civitates quemque suas... dimisit,
Liv. 21, 48, 2:
in patriam quisque suam remissus est,
Just. 33, 2, 8:
in vestigio quemque suo vidit,
Liv. 28, 22, 15; cf.:
hospitibus quisque suis scribebant,
id. 33, 45, 6:
pro facultatibus quisque suis,
id. 42, 53, 3; cf.:
respiciendae sunt cuique facultates suae,
Sen. Ben. 2, 15, 3:
praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,
id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:
tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,
id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:
summum quisque causae suae judicem facit,
Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—
(γ).
Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:
oscula quisque suae matri tulerunt,
Ov. F. 2, 715. —
(δ).
When suus and quisque belong to different clauses:
atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,
Cic. Tusc. 5, 13, 38. —
d.
Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:
suas uterque legiones reducit in castra,
Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:
ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 49, 142:
cum sui utrosque adhortarentur,
Liv. 1, 25, 1:
ad utrumque ducem sui redierunt,
id. 21, 29, 5:
utraque (lex) sua via it,
Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.
uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,
Liv. 26, 48, 6.—
3.
With sibi.
(α).
Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):
reddam suum sibi,
Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:
suam rem sibi salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:
idem lege sibi sua curationem petet,
for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;
I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,
Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.
the formula of divorce: tuas res tibi habeto,
Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—
(β).
With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):
quo pacto serviat suo sibi patri,
Plaut. Capt. prol. 5:
eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,
id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—
4.
With gen. agreeing with the subject of suus:
quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,
that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:
qui de sua unius sententia omnia gerat,
id. 44, 22, 11; cf.:
unam Aegyptus in hoc spem habet suam,
Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—
5.
With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:
postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,
to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:
Sestius cum illo exercitu suo,
id. Sest. 5, 12:
qua gravitate sua,
id. ib. 61, 129:
suam rem publicam illam defenderunt,
that republic of theirs, id. ib. 67, 141:
in istum civem suum,
against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:
cum illo suo pari,
id. Pis. 8, 18:
te nulla sua calamitate civitas satiare potest?
id. Phil. 8, 6, 19:
dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,
for some hope of his, id. Planc. 16, 39:
non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,
by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:
nullo suo merito,
from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:
ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,
with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—
6.
With descriptive adjj.
(α).
Standing before the adj. and noun (so most freq.):
suorum improbissimorum sermonum domicilium,
Cic. Pis. 31, 76:
causam sui dementissimi consilii,
id. Phil. 2, 22, 53:
suam insatiabilem crudelitatem,
id. ib. 11, 3, 8:
suis amplissimis fortunis,
id. ib. 13, 8, 16:
suum pristinum morem,
id. Pis. 12, 27:
suis lenissimis postulatis,
Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—
(β).
Between the adj. and noun (less emphatic):
pro eximiis suis beneficiis,
Cic. Prov. Cons. 4, 7:
propter summam suam humanitatem,
id. Fam. 15, 14, 1:
ex praeteritis suis officiis,
Caes. B. C. 3, 60:
Caesar in veteribus suis castris consedit,
id. ib. 3, 76.—
(γ).
After adj. and noun:
veterem amicum suum excepit,
Cic. Rab. Post. 16, 43:
in illo ardenti tribunatu suo,
id. Sest. 54, 116.—
7.
Objectively for the pers. pron. (rare):
neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),
Sall. C. 51, 11; so,
neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,
Liv. 29, 9, 9:
ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),
Cic. Balb. 14, 32:
suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),
Tac. A. 3, 16; so,
nulla sua invidia,
Cic. Mil. 15, 40.—
8.
Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:
si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,
Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—
9.
Strengthened by the suffix - pte or -met.
(α).
By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:
quom illa osculata esset suumpte amicum,
Plaut. Mil. 2, 4, 38:
ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:
ferri suopte pondere,
id. N. D. 1, 25, 69:
suapte natura,
id. Fat. 18, 42:
suapte vi et natura,
id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:
suopte ingenio,
Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:
suapte manu,
Cic. Or. 3, 3, 10:
locus suapte natura infestus,
Liv. 44, 6, 9; so,
suapte natura,
id. 4, 22, 4:
flumina suapte natura vasta,
Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:
sponte suapte,
Varr. L. L. 6, 7, § 70.—
(β).
With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):
suomet ipsi more,
Sall. J. 31, 6:
suomet ipsi instrumento,
Liv. 22, 14, 13:
suomet ipsi metu,
Tac. H. 3, 16 fin.:
suamet ipsum pecunia,
Sall. J. 8, 2:
suamet ipsae fraude,
Liv. 8, 18, 9:
intra suamet ipsum moenia,
id. 6, 36, 4:
suismet ipsi praesidiis,
id. 8, 25, 6:
suismet ipsis corporibus,
id. 2, 19, 5:
suosmet ipsi cives,
id. 2, 9, 5:
suasmet ipse spes,
Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:
populum suimet sanguinis mercede,
Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:
magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,
id. ib. 2, 52 ib.

Lewis & Short latin dictionary > sua
11 suum

sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;
so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,
Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.
I.
Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).
A.
With antecedent in the same sentence.
1.
The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.
(α).
His:
Caesar copias suas divisit,
Caes. B. C. 3, 97:
ille in sua sententia perseverat,
id. ib. 1, 72:
tantam habebat suarum rerum fiduciam,
id. ib. 2, 37:
cum sceleris sui socios Romae reliquisset,
Cic. Cat. 3, 1, 3:
cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?
id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:
Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,
Liv. 26, 40, 7:
imperat princeps civibus suis,
Sen. Clem. 1, 16, 2:
nemo rem suam emit,
id. Ben. 7, 4, 8.—
(β).
Her:
mea Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 5, 6, 5:
utinam haec ignoraret suum patrem,
id. Phorm. 5, 6, 34:
si nunc facere volt era officium suom,
Plaut. Cas. 2, 8, 72:
ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,
Cic. Cael. 32, 78:
si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,
id. Phil. 13, 16, 32.—
(γ).
Its:
omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,
Cic. Fin. 2, 11, 33:
cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,
id. Planc. 40, 95.—
(δ).
Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:
mittent aliquem de suo numero,
id. ib. 11, 10, 25:
rationem illi sententiae suae non fere reddebant,
id. Tusc. 1, 17, 38:
qui agellos suos redimere a piratis solebant,
id. Verr. 2, 3, 37, § 85:
edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,
id. Sest. 14, 32:
suis finibus eos prohibent,
Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;
and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,
some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—
2.
With a subject-clause as antecedent:
id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,
was selfevident, Liv. 22, 38, 13:
ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
id. 3, 62, 1:
secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,
id. 35, 14, 4. —
3.
With subject-acc. as antecedent:
hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,
Cic. Planc. 19, 47:
cupio eum suae causae confidere,
id. Sest. 64, 135:
suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,
id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:
(dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,
Caes. B. C. 1, 8.—
4.
With object-acc. as antecedent.
(α).
Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):
hunc pater suus de templo deduxit,
he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:
hunc sui cives e civitate ejecerunt,
id. Sest. 68, 142:
Alexandrum uxor sua... occidit,
id. Inv. 2, 49, 144:
illum ulciscentur mores sui,
id. Att. 9, 12, 2:
quodsi quem natura sua... forte deficiet,
id. Or. 1, 14:
utrumque regem sua multitudo consalutaverat,
Liv. 1, 7, 1:
quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,
id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:
quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,
id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:
consulem C. Marium servus suus interemit,
Val. Max. 6, 8, 2:
quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?
Sen. Clem. 1, 18, 2:
sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,
id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:
ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,
Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —
(β).
With impers. verbs:
sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,
Cic. Verr. 1, 12, 35:
video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,
id. Fam. 3, 10, 1:
si Caesarem beneficii sui poeniteret,
id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:
jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,
Liv. 10, 7, 8:
militem jam minus virtutis poenitere suae,
id. 22, 12, 10.—
(γ).
As adjunct of other members of the sentence:
ad parentes suos ducas Silenium,
Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:
eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,
Cic. Phil. 13, 17, 34:
totum enim ex sua patria sustulisti,
id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:
Caesar Fabium in sua remittit hiberna,
Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:
introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,
Sall. C. 28, 1:
suis flammis delete Fidenas,
i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:
suo igni involvit hostes,
Tac. A. 14, 30:
quid Caesarem in sua fata inmisit?
Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.
with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,
Cic. Att. 6, 2, 7.—
5.
With dat. as antecedent.
(α).
As adjunct of subject (cf. 4. supra):
suus rex reginae placet,
a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:
ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,
id. Cist. 1, 1, 101:
Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?
Cic. Sull. 2, 7:
si ceteris facta sua recte prosunt,
id. Cat. 3, 12, 27:
cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?
id. Planc. 33, 81:
haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,
id. Verr. 2, 2, 13, § 33:
Romanis multitudo sua auxit animum,
Liv. 21, 50, 4:
sicuti populo Romano sua fortuna labet,
id. 42, 50, 7:
Lanuvinis sacra sua reddita,
id. 8, 14, 2:
vilitas sua illis detrahit pretium,
Sen. Ben. 4, 29, 2:
nemo est cui felicitas sua satisfaciat,
id. Ep. 115, 17:
labor illi suus restitutus est,
id. Brev. Vit. 20, 3:
magnitudo sua singulis constat,
id. Q. N. 1, 1, 10:
tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,
id. Ep. 53, 11. —
With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,
Ter. Hec. 4, 4, 38.—
(β).
Of other words:
regique Thebano regnum stabilivit suum,
Plaut. Am. 1, 1, 40:
mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,
id. Ps. 1, 3, 5:
ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,
Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:
desinant insidiari domui suae consuli,
id. Cat. 1, 13, 32:
quibus ea res honori fuerit a suis civibus,
id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:
nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,
id. 39, 37, 6:
Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,
id. 25, 3, 5.—
6.
With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:
nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,
Cic. Rab. Post. 16, 43:
nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,
id. Mur. 41, 90:
quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,
id. Att. 14, 13, 12:
suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,
the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:
cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,
Liv. 22, 42, 12:
nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,
Val. Max. 2, 4, 4:
Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,
Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:
in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:
operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,
Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):
(Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,
Caes. B. G. 2, 4:
credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,
Sen. Q. N. 2, 42, 1.—
7.
With predic. nom. as antecedent:
sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,
Val. Max. 8, 12, 1.—
8.
With appositive noun.
(α).
With gram. subject as antecedent:
hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,
Cic. Ac. 2, 37, 118:
vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,
id. Mil. 9, 25:
(hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,
id. Planc. 11, 27:
ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,
id. Balb. 21, 49:
ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,
id. Lig. 4, 11:
Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,
Caes. B. C. 3, 57.—
(β).
With object as antecedent:
Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,
Cic. Tusc. 1, 18, 41:
tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,
id. Lig. 12, 36:
Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,
Liv. 22, 34, 2.—
(γ).
With appositive noun as antecedent:
si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,
Cic. Phil. 13, 14, 29:
M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,
Liv. 6, 34, 5:
C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,
Val. Max. 4, 4, 3.—
9.
In participial clauses.
(α).
The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:
credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),
Cic. Tusc. 1, 32, 79:
ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,
id. Rosc. Am. 10, 27:
diffidentemque rebus suis confirmavit,
id. Imp. Pomp. 9, 23:
Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,
id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:
stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,
Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:
manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),
Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:
et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,
Liv. 22, 60, 9:
quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,
Sen. Q. N. 1, 5, 5.—
(β).
The logical subject of the participle, being also the principal subject:
sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,
Cic. Phil. 10, 10, 21:
hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,
id. Agr. 2, 31, 84:
ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,
Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:
ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,
Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:
Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,
Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:
Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:
Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,
Liv. 25, 15, 1:
(Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,
id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—
(γ).
The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:
M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,
Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:
si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,
Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:
ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),
Liv. 8, 29, 12; cf.
with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,
id. 7, 29, 7.—
10.
In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:
mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,
Cic. Pis. 22, 52.—
(β).
With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:
cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?
Cic. Div. in Caecil. 6, 21:
si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,
id. Sest. 23, 51:
nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,
Caes. B. C. 1, 5.—
(γ).
With antecedent dependent on the gerund:
eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,
Cic. Leg. 1, 6, 19.—
11.
As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:
magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?
Cic. Mil. 15, 40:
neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,
his claim, id. Rab. Post. 11, 31:
Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,
id. Sest. 31, 68:
ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,
id. Off. 3, 23, 90:
sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,
id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:
totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,
Cic. Agr. 2, 13, 34:
maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,
id. Phil. 14, 13, 35.
B.
Without gram. antec., one ' s, one ' s own.
1.
Dependent on subject-inff.:
ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,
Cic. Mur. 7, 16:
siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,
id. Phil. 2, 13, 31:
miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,
id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:
contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,
id. Par. 6, 51:
ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,
id. Off. 3, 5, 23:
detrahere de altero sui commodi causa,
id. ib. 3, 5, 24:
suis exemplis melius est uti,
Auct. Her. 4, 1, 2:
levius est sua decreta tollere quam aliorum,
Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;
29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,
Sen. Brev. Vit. 18, 3:
quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?
id. Q. N. 3, praef. 5:
cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,
id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:
Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,
Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—
2.
Without a subject-inf.:
omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,
Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:
erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),
Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):
non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,
Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.
C.
With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.
1.
In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.
a.
In infinitive clauses:
(Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,
Cic. Mil. 32, 88:
(Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,
id. Cael. 10, 24:
ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),
id. Rosc. Am. 37, 107:
hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,
Caes. B. C. 2, 16:
docent, sui judicii rem non esse,
id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:
hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,
Cic. Verr. 1, 10, 29:
(Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,
Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.
also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,
Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—
b.
Suus in a clause dependent on inf.:
scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,
Plaut. Ps. 2, 2, 55:
isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,
id. Div. in Caecil. 1, 3:
ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,
Liv. 44, 8, 4. —
Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),
Caes. B. C. 1, 8.—
c.
In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:
Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,
Cic. Att. 15, 11, 2:
postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,
id. Rosc. Am. 2, 6:
Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,
Caes. B. C. 2, 3:
(regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,
Liv. 42, 25, 12:
Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),
id. 1, 13, 2:
Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,
Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:
ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,
Gell. 1, 8, 5. —
d.
In subordinate clauses introduced by quin or quod:
(Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,
Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;
16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,
id. Marcell. 3, 10:
quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?
Sen. Troad. 3, 13:
querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88;
and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,
id. 9, 3, 68. —
e.
In interrogative clauses:
si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,
Cic. Ac. 2, 8, 25:
ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,
id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:
donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,
Liv. 6, 27, 8:
rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,
id. 23, 39, 2:
postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,
id. 43, 19, 5. —
2.
In a virtually oblique clause.
a.
In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:
me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,
Plaut. Am. 1, 1, 41:
quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,
Cic. Mil. 7, 17:
quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,
Caes. B. C. 3, 80:
inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,
Liv. 43, 23, 5:
(Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,
id. 26, 13, 16:
oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,
id. 6, 33, 7; cf.:
tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,
Liv. 10, 20, 7:
Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,
Nep. Dat. 7, 3:
quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?
Sen. Ben. 6, 25, 4. —
b.
In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:
Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),
Cic. Sull. 5, 15:
Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),
id. Att. 2, 1, 12:
non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),
id. Phil. 2, 37, 96:
Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,
id. Rosc. Am. 36, 3:
ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?
id. Att. 8, 9, 2:
spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,
Liv. 6, 18, 4:
(Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,
id. 1, 21, 3:
adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,
id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).
D.
In the place of ejus.
1.
In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):
Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,
Cic. Att. 2, 7, 4:
oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,
Liv. 1, 17, 2:
C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,
Sen. Ira, 3, 21, 5:
Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,
Suet. Caes. 74; cf.:
quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,
Sen. Brev. Vit. 12, 3.—
2.
To avoid ambiguity:
petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),
Cic. Mur. 39, 83:
equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,
Liv. 1, 37, 3.—
3.
Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:
in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,
his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,
quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,
Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—
4.
Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):
tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,
Cato, R. R. 31:
vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,
id. ib. 37:
qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,
id. ib. 157:
Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,
Nep. Cim. 3, 1:
id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,
id. Lys. 1, 2:
ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,
Ov. F. 6, 601:
quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,
id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.
II.
In partic.
A.
As substt.
1.
sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.
(α).
(Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:
cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,
fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:
mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,
her slaves, id. Cael. 25, 62:
quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,
his friends, id. ib. 7, 18:
qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,
their family, id. Agr. 2, 1, 1:
vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,
to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:
cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,
his partisans, id. ib. 13, 9, 19:
Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,
Caes. B. G. 1, 25; so,
Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,
id. B. C. 2, 35:
Caesar receptui suorum timens,
id. ib. 3, 46:
certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,
id. ib. 2, 20:
omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,
id. ib. 2, 37: so,
Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,
id. ib. 3, 86:
Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,
to his officers, id. ib. 3, 25:
naviculam conscendit cum paucis suis,
a few of his followers, id. ib. 3, 104:
multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,
id. ib. 1, 19:
nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,
his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:
rex raptim a suis in equum impositus fugit,
his suite, Liv. 41, 4, 7:
subsidio suorum proelium restituere,
comrades, id. 21, 52, 10:
feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,
their young, id. 26, 13, 12:
abstulit sibi in suos potestatem,
his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:
Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,
their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:
ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,
Liv. 39, 16, 5.—
(β).
Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;
the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),
Cic. Tusc. 1, 38, 92:
is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,
id. Or. 3, 2, 8:
quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,
Liv. 37, 41, 8:
auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,
id. 37, 12:
quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,
Nep. Hann. 8, 4; v. g.—
(γ).
Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—
(δ).
Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:
cedo quid hic faciet sua?
Ter. Heaut. 2, 3, 92.—
2.
sŭum, i, n., and more freq. sŭa, suorum, n. plur., = one ' s property.
a.
Sing.
(α).
Lit.:
nec suom adimerem alteri,
his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):
nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),
id. ib. 1, 2, 119:
illum studeo quam facillime ad suum pervenire,
Cic. Fam. 13, 26, 4:
populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,
Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:
nec donare illi de suo dicimur,
Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;
(stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,
Sen. Q. N. 7, 1, 6. —
(β).
Trop.:
meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),
Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;
id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
Cic. Off. 1, 31, 113.—
(γ).
Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:
pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,
Dig. 41, 10, 1;
so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,
ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;
similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,
id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —
b.
Plur.
(α).
One ' s property:
Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:
qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,
id. Agr. 1, 6, 19:
tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,
id. Att. 14, 14, 6:
Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,
Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:
ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,
their baggage, Liv. 21, 26, 9:
docere eos qui sua permisere fortunae,
Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):
hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,
Cic. Off. 2, 21, 73;
rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),
Liv. 39, 55, 3. —
(β).
One ' s own affairs:
aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,
Ter. Heaut. 3, 1, 96:
cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,
Liv. 10, 20, 8:
omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,
id. 22, 41, 5:
aliena cum suis perdidit,
Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.
the context),
Quint. 6, 3, 90.
B.
Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.
1.
Of property in things.
(α).
Corporeal:
scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,
Ter. Eun. prol. 11:
nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),
Cic. Mil. 32, 87:
quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,
id. Off. 1, 7, 21:
Juba suam esse praedicans praedam,
Caes. B. C. 3, 84:
gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,
Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;
eosdem Dorus librarius suos vocat,
Sen. Ben. 7, 6, 1:
cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,
since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:
referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),
nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:
qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,
Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:
quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),
Ter. And. prol. 14:
potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,
his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—
(γ).
Of a country or people:
suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,
Caes. B. C. 2, 32:
in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,
Liv. 44, 24, 4:
crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,
id. 21, 44, 5.—
(δ).
Trop.:
omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,
Cic. Phil. 11, 12, 27:
non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,
id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;
so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,
how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:
prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,
Quint. 10, 2, 26:
quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,
Sen. Clem. 1, 3, 1.—
2.
Of persons.
(α).
Under a master ' s or father ' s control:
ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,
make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:
eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),
id. Eun. 1, 2, 76.—
(β).
Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):
ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,
Plaut. Pers. 4, 3, 3.—
(γ).
Of moral power over others: suus = devoted to one:
hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,
Ter. Eun. 2, 2, 38:
eos hic fecit suos Paulo sumptu,
id. Ad. 5, 4, 21:
sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,
to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:
cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,
Cic. Att. 14, 1 a, 2:
Alpheus... utebatur populo sane suo,
devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —
(δ).
Of power over one's self, etc.:
nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,
self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:
inaestimabile bonum est suum fieri,
selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:
(furiosus) qui suus non est,
Dig. 42, 4, 7, § 9:
vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,
Ov. M. 8, 35. —
3.
Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):
dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,
Cic. Tusc. 1, 42, 99.
C.
Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.
1.
The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.
a.
Opposition expressed:
nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,
Cic. Balb. 8, 21:
sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,
id. Sest. 18, 40:
suasque et imperatoris laudes canentes,
Liv. 45, 38, 12:
damnatione collegae et sua,
id. 22, 35, 3:
Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,
Tac. A. 14, 73:
velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,
id. H. 3, 37;
opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,
at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:
(Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,
Cic. N. D. 2, 12, 32. —
b.
Implied:
voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,
within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:
cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,
id. Phil. 14, 12, 33:
superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,
Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;
ex suo fonte nativa est,
Sen. Q. N. 3, 3:
pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),
Ov. Tr. 3, 4, 24. —
c.
In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:
Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,
Cic. Phil. 8, 2, 5:
sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,
Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:
jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),
Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,
sortes sua sponte attenuatas,
id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—
(β).
Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:
restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),
Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:
et staturas suo loco leges,
Sen. Ben. 2, 20, 2:
aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,
Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—
(γ).
For suo jure v. 3. infra.—
(δ).
Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;
sed habuit suam Venerem,
Sen. Ben. 2, 28, 2. —
2.
Of private relations (opp. to public):
ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,
Cic. Agr. 2, 18, 48:
deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,
id. Off. 1, 7, 20:
quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,
Caes. B. C. 1, 15:
militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,
i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —
3.
Of just rights or claims:
imperatori senatuique honos suus redditus,
due to them, Liv. 3, 10, 3:
neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,
Val. Max. 1, 1, 8:
quibus omnibus debetur suus decor,
Quint. 11, 1, 41. —
So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,
in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:
Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,
Cic. Phil. 13, 12, 26:
earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,
id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:
numquam illum res publica suo jure esset ulta,
by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —
4.
Of that to which one is exclusively devoted:
huic quaestioni suum diem dabimus,
a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:
homini autem suum bonum ratio est,
his exclusive good, id. ib. 76, 10:
in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,
id. Q. N. 2, 46, 1. —
With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,
that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:
et Hannibalem suo proprio occupandum bello,
id. 27, 38, 7; cf.:
dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,
in which they alone fought, id. 3, 70, 4:
mare habet suas venas quibus impletur,
by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —
5.
According to one ' s liking, of one ' s own choice.
a.
Of persons, devoted to one, friendly, dear:
Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,
after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:
collegit ipse se contra suum Clodium,
his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—
b.
Of things, favorable.
(α).
Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:
hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,
Caes. B. C. 1, 61; cf.:
numquam nostris locis laboravimus,
Liv. 9, 19, 15.—
(β).
Of time:
cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,
Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —
c.
Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:
neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,
Liv. 22, 39, 21:
tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,
id. 4, 58, 2:
aestuque suo Locros trajecit,
a favorable tide, id. 23, 41, 11:
ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,
Sen. Ep. 71, 3:
orba suis essent etiamnunc lintea ventis,
Ov. M. 13, 195:
aut ille Ventis iturus non suis,
Hor. Epod. 9, 30. —
6.
Of persons or things, peculiar, particular:
quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:
omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,
id. de Or. 3, 57, 316:
geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,
id. Fin. 3, 1, 4:
sensus omnis habet suum finem,
its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:
ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,
Liv. 21, 34, 1:
nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,
id. 22, 16, 5:
adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,
Flor. 2, 6, 26:
liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,
Liv. 22, 28, 2:
equites ovantes sui moris carmine,
id. 10, 26, 11:
exsultans cum sui moris tripudiis,
id. 21, 42, 3:
tripudiantes suo more,
id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:
equitem suo alienoque Marte pugnare,
that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):
suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,
Quint. 12, 10, 2:
illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,
Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:
quae quidem planiora suis exemplis reddentur,
Val. Max. 3, 4 prooem.—
7.
Proper, right.
a.
Referring to one's ordinary or normal condition:
quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,
their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:
flecte ratem! numerum non habet illa suum,
its full number, Ov. H. 10, 36:
novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,
Liv. 40, 36, 6:
cum suo justo equitatu,
id. 21, 17, 8:
totam (disciplinam) in suum statum redegit,
Val. Max. 2, 7, 2:
tranquilla mente et vultu suo,
with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:
media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,
id. Q. N. 2, 10, 4:
cornuaque in patriis non sua vidit aquis,
not natural to her, Ov. H. 14, 90. —
So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,
Verg. G. 2, 82. —
b.
Of time, proper, regular, etc. (cf. 5. b, supra).
(α).
The regular time ( = stato tempore):
signum quod semper tempore exoritur suo,
Plaut. Rud. prol. 4:
cum et recte et suo tempore pepererit,
Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;
tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,
Sen. Q. N. 3, 16, 3:
omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,
Plin. 2, 47, 48, § 128. —
(β).
The right or proper time:
salictum suo tempore caedito,
Cato, R. R. 33:
cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,
the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,
exstingui homini suo tempore optabile est,
id. Sen. 23, 85:
Scandilius dicit se suo tempore rediturum,
id. Verr. 2, 3, 60, § 139:
si Ardeates sua tempora exspectare velint,
Liv. 4, 7, 6:
Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,
Sen. Ben. 2, 25, 3:
quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!
Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:
de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,
Quint. 2, 4, 21. —
(γ).
Suo loco = at the proper place:
quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,
Cic. Off. 1, 40, 143:
quod reddetur suo loco,
Quint. 11, 1, 16:
ut suo loco dicetur,
Plin. 2, 90, 102, § 221:
inscripta quae suis locis reddam,
id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —
(δ).
Suited, appropriate, adapted to one:
in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,
Cato, R. R. 7:
siquidem hanc vendidero pretio suo,
at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:
in partes suas digerenda causa,
Quint. 11, 1, 6:
confundetur quidquid in suas partes natura digessit,
Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —
8.
Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).
a.
Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —
Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,
Cic. Agr. 2, 31, 86:
Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,
retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:
urbem ne quam formulae sui juris facerent,
id. 38, 9, 10. —
b.
Of paternal authority.
(α).
Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:
quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,
Inst. 1, 48:
sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,
Ulp. Fragm. 4, 1:
liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,
id. ib. 10, 1:
morte patris filius et filia sui juris fiunt,
id. ib. 10, 2:
patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,
Dig. 1, 6, 4:
si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,
Gai. Inst. 2, 147. —
With indef. reference: si sui juris sumus,
Dig. 46, 2, 20; cf.:
pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,
Cod. Just. 8, 47, 8:
homo sui juris,
ib. 10, § 5.— Trop.:
sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,
Sen. Brev. Vit. 5, 3:
non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,
id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —
(β).
Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:
CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,
Gai. Inst. 2, 156:
(emancipati liberi) non sunt sui heredes,
ib. 2, 135:
alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,
ib. 3, 15:
datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),
ib. 3, 41:
sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,
Ulp. Fragm. 22, 14:
accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,
id. ib. 22, 17. —
Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,
Cod. Just. 6, 55 inscr.
D.
In particular connections.
1.
With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).
a.
Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,
(α).
A subjectnom.:
(ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,
by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:
legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?
by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:
ruit ipse suis cladibus,
id. ib. 14, 3, 8:
si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8:
qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,
id. Cael. 5, 11:
quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,
Caes. B. G. 1, 3:
suamet ipsae fraude omnes interierunt,
Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:
ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,
id. 40, 5, 1:
respicerent suum ipsi exercitum,
id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—
(β).
A subject-acc.:
sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,
Liv. 1, 11, 9:
(tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,
id. 2, 44, 2.—
(γ).
An object in dat. or acc.:
sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,
Caes. B. C. 2, 6:
tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,
Liv. 6, 36, 4:
alios sua ipsos invidia opportunos interemit,
id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):
aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,
their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—
b.
With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;
post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,
Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:
tuo ipsius studio,
Cic. Mur. 4, 9:
tuam ipsius amicitiam,
id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—
c.
Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:
suamet ipsa scelera,
Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):
suismet ipsis corporibus,
Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):
a suismet ipsis praesidiis,
id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—
2.
With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.
a.
Quisque and suus in different cases.
(α).
Quisque as subjectnom.:
sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,
Lucr. 5, 1033:
suo quisque loco cubet,
Cato, R. R. 5:
suum quisque noscat ingenium,
Cic. Off. 1, 31, 114:
ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,
id. Ac. 2, 36, 114:
quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,
id. Mil. 10, 29:
cum suo quisque auxilio uteretur,
Caes. B. C. 1, 51:
celeriter ad suos quisque ordines redit,
id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):
nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,
Lucr. 4, 522:
ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,
that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:
hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,
id. 6, 15, 3:
ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,
id. 1, 24, 2:
stabant compositi suis quisque ordinibus,
id. 44, 38, 11:
(consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,
id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:
in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,
Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:
omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,
Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:
relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,
id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—
(β).
With acc. of quisque as subj.:
fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,
Cic. Balb. 13, 31:
recipere se in domos suas quemque jussit,
Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:
se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,
id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—
(γ).
As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:
sua cujusque animantis natura est,
Cic. Fin. 5, 9, 25:
sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,
id. Pis. 20, 46:
sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,
id. Rosc. Am. 24, 67:
suum cuique incommodum ferendum est,
id. Off. 3, 6, 30:
ut solidum suum cuique solvatur,
id. Rab. Post. 17, 46:
ne suus cuique domi hostis esset,
Liv. 3, 16, 3:
ut sua cuique respublica in manu esset,
id. 26, 8, 11:
animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,
id. 22, 5, 8:
tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,
id. 44, 39, 5:
suus cuique (stellae) color est,
Plin. 2, 18, 16, § 79:
trahit sua quemque voluptas,
Verg. E. 2, 65:
stat sua cuique dies,
id. A. 10, 467.—
(δ).
As predicate-nom. (v. II. B.):
opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,
Liv. 6, 12, 3.—
(ε).
As adjunct of subj.-acc.:
suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,
Cic. Rosc. Am. 47, 136:
scientiam autem suam cujusque artis esse,
id. Fin. 5, 9, 26.—
(ζ).
As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:
ut suo quemque appellem nomine,
Plaut. Ps. 1, 2, 52:
placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,
Cic. Fam. 9, 22, 1:
ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
id. Off. 1, 33, 119:
justitia quae suum cuique distribuit,
id. N. D. 3, 15, 38:
in tribuendo suum cuique,
id. Off. 1, 5, 14:
Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,
Liv. 1, 52, 4:
in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,
Plin. 7, 15, 16, § 73:
certa cuique rerum suarum possessio,
Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:
Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,
Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—
b.
Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.
(α).
Attraction of suus:
ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),
Cic. Ac. 2, 7, 19:
quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),
id. de Or. 3, 57, 216:
eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),
Liv. 45, 29, 10:
equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),
id. 3, 22, 6:
cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,
id. 25, 17, 5:
legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),
Tac. A. 14, 27:
quae sui cujusque sunt ingenii,
Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):
sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),
Col. 3, 1;
and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),
Caes. B. C. 1, 83. —
(β).
Attraction of quisque:
tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,
Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):
quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,
Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:
cum verba debeant sui cujusque generis copulari,
Varr. L. L. 10, 48:
in sensibus sui cujusque generis judicium,
Cic. Ac. 2, 7, 19:
haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,
id. Tusc. 4, 12, 28:
separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),
Liv. 24, 3, 5:
ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),
Suet. Aug. 40;
and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),
Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;
so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),
each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:
suo quoque loco,
Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:
opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,
Col. 11, 3:
suo quoque tempore,
Vitr. 2, 9, 4:
nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),
Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:
ut opera rustica suo quoque tempore faciat,
ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—
c.
In the order quisque... suus.
(α).
In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:
ut quisque suom volt esse, ita est,
Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.
with sibi,
Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:
expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
id. Off. 1, 31, 113:
neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,
Liv. 32, 19, 9:
gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,
id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:
in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,
Sen. Vit. Beat. 23, 1.—
(β).
If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:
in civitates quemque suas... dimisit,
Liv. 21, 48, 2:
in patriam quisque suam remissus est,
Just. 33, 2, 8:
in vestigio quemque suo vidit,
Liv. 28, 22, 15; cf.:
hospitibus quisque suis scribebant,
id. 33, 45, 6:
pro facultatibus quisque suis,
id. 42, 53, 3; cf.:
respiciendae sunt cuique facultates suae,
Sen. Ben. 2, 15, 3:
praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,
id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:
tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,
id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:
summum quisque causae suae judicem facit,
Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—
(γ).
Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:
oscula quisque suae matri tulerunt,
Ov. F. 2, 715. —
(δ).
When suus and quisque belong to different clauses:
atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,
Cic. Tusc. 5, 13, 38. —
d.
Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:
suas uterque legiones reducit in castra,
Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:
ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 49, 142:
cum sui utrosque adhortarentur,
Liv. 1, 25, 1:
ad utrumque ducem sui redierunt,
id. 21, 29, 5:
utraque (lex) sua via it,
Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.
uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,
Liv. 26, 48, 6.—
3.
With sibi.
(α).
Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):
reddam suum sibi,
Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:
suam rem sibi salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:
idem lege sibi sua curationem petet,
for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;
I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,
Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.
the formula of divorce: tuas res tibi habeto,
Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—
(β).
With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):
quo pacto serviat suo sibi patri,
Plaut. Capt. prol. 5:
eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,
id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—
4.
With gen. agreeing with the subject of suus:
quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,
that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:
qui de sua unius sententia omnia gerat,
id. 44, 22, 11; cf.:
unam Aegyptus in hoc spem habet suam,
Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—
5.
With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:
postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,
to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:
Sestius cum illo exercitu suo,
id. Sest. 5, 12:
qua gravitate sua,
id. ib. 61, 129:
suam rem publicam illam defenderunt,
that republic of theirs, id. ib. 67, 141:
in istum civem suum,
against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:
cum illo suo pari,
id. Pis. 8, 18:
te nulla sua calamitate civitas satiare potest?
id. Phil. 8, 6, 19:
dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,
for some hope of his, id. Planc. 16, 39:
non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,
by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:
nullo suo merito,
from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:
ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,
with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—
6.
With descriptive adjj.
(α).
Standing before the adj. and noun (so most freq.):
suorum improbissimorum sermonum domicilium,
Cic. Pis. 31, 76:
causam sui dementissimi consilii,
id. Phil. 2, 22, 53:
suam insatiabilem crudelitatem,
id. ib. 11, 3, 8:
suis amplissimis fortunis,
id. ib. 13, 8, 16:
suum pristinum morem,
id. Pis. 12, 27:
suis lenissimis postulatis,
Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—
(β).
Between the adj. and noun (less emphatic):
pro eximiis suis beneficiis,
Cic. Prov. Cons. 4, 7:
propter summam suam humanitatem,
id. Fam. 15, 14, 1:
ex praeteritis suis officiis,
Caes. B. C. 3, 60:
Caesar in veteribus suis castris consedit,
id. ib. 3, 76.—
(γ).
After adj. and noun:
veterem amicum suum excepit,
Cic. Rab. Post. 16, 43:
in illo ardenti tribunatu suo,
id. Sest. 54, 116.—
7.
Objectively for the pers. pron. (rare):
neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),
Sall. C. 51, 11; so,
neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,
Liv. 29, 9, 9:
ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),
Cic. Balb. 14, 32:
suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),
Tac. A. 3, 16; so,
nulla sua invidia,
Cic. Mil. 15, 40.—
8.
Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:
si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,
Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—
9.
Strengthened by the suffix - pte or -met.
(α).
By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:
quom illa osculata esset suumpte amicum,
Plaut. Mil. 2, 4, 38:
ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:
ferri suopte pondere,
id. N. D. 1, 25, 69:
suapte natura,
id. Fat. 18, 42:
suapte vi et natura,
id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:
suopte ingenio,
Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:
suapte manu,
Cic. Or. 3, 3, 10:
locus suapte natura infestus,
Liv. 44, 6, 9; so,
suapte natura,
id. 4, 22, 4:
flumina suapte natura vasta,
Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:
sponte suapte,
Varr. L. L. 6, 7, § 70.—
(β).
With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):
suomet ipsi more,
Sall. J. 31, 6:
suomet ipsi instrumento,
Liv. 22, 14, 13:
suomet ipsi metu,
Tac. H. 3, 16 fin.:
suamet ipsum pecunia,
Sall. J. 8, 2:
suamet ipsae fraude,
Liv. 8, 18, 9:
intra suamet ipsum moenia,
id. 6, 36, 4:
suismet ipsi praesidiis,
id. 8, 25, 6:
suismet ipsis corporibus,
id. 2, 19, 5:
suosmet ipsi cives,
id. 2, 9, 5:
suasmet ipse spes,
Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:
populum suimet sanguinis mercede,
Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:
magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,
id. ib. 2, 52 ib.

Lewis & Short latin dictionary > suum
12 suus

sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;
so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,
Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.
I.
Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).
A.
With antecedent in the same sentence.
1.
The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.
(α).
His:
Caesar copias suas divisit,
Caes. B. C. 3, 97:
ille in sua sententia perseverat,
id. ib. 1, 72:
tantam habebat suarum rerum fiduciam,
id. ib. 2, 37:
cum sceleris sui socios Romae reliquisset,
Cic. Cat. 3, 1, 3:
cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?
id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:
Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,
Liv. 26, 40, 7:
imperat princeps civibus suis,
Sen. Clem. 1, 16, 2:
nemo rem suam emit,
id. Ben. 7, 4, 8.—
(β).
Her:
mea Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 5, 6, 5:
utinam haec ignoraret suum patrem,
id. Phorm. 5, 6, 34:
si nunc facere volt era officium suom,
Plaut. Cas. 2, 8, 72:
ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,
Cic. Cael. 32, 78:
si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,
id. Phil. 13, 16, 32.—
(γ).
Its:
omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,
Cic. Fin. 2, 11, 33:
cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,
id. Planc. 40, 95.—
(δ).
Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:
mittent aliquem de suo numero,
id. ib. 11, 10, 25:
rationem illi sententiae suae non fere reddebant,
id. Tusc. 1, 17, 38:
qui agellos suos redimere a piratis solebant,
id. Verr. 2, 3, 37, § 85:
edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,
id. Sest. 14, 32:
suis finibus eos prohibent,
Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;
and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,
some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—
2.
With a subject-clause as antecedent:
id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,
was selfevident, Liv. 22, 38, 13:
ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
id. 3, 62, 1:
secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,
id. 35, 14, 4. —
3.
With subject-acc. as antecedent:
hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,
Cic. Planc. 19, 47:
cupio eum suae causae confidere,
id. Sest. 64, 135:
suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,
id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:
(dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,
Caes. B. C. 1, 8.—
4.
With object-acc. as antecedent.
(α).
Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):
hunc pater suus de templo deduxit,
he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:
hunc sui cives e civitate ejecerunt,
id. Sest. 68, 142:
Alexandrum uxor sua... occidit,
id. Inv. 2, 49, 144:
illum ulciscentur mores sui,
id. Att. 9, 12, 2:
quodsi quem natura sua... forte deficiet,
id. Or. 1, 14:
utrumque regem sua multitudo consalutaverat,
Liv. 1, 7, 1:
quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,
id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:
quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,
id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:
consulem C. Marium servus suus interemit,
Val. Max. 6, 8, 2:
quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?
Sen. Clem. 1, 18, 2:
sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,
id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:
ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,
Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —
(β).
With impers. verbs:
sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,
Cic. Verr. 1, 12, 35:
video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,
id. Fam. 3, 10, 1:
si Caesarem beneficii sui poeniteret,
id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:
jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,
Liv. 10, 7, 8:
militem jam minus virtutis poenitere suae,
id. 22, 12, 10.—
(γ).
As adjunct of other members of the sentence:
ad parentes suos ducas Silenium,
Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:
eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,
Cic. Phil. 13, 17, 34:
totum enim ex sua patria sustulisti,
id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:
Caesar Fabium in sua remittit hiberna,
Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:
introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,
Sall. C. 28, 1:
suis flammis delete Fidenas,
i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:
suo igni involvit hostes,
Tac. A. 14, 30:
quid Caesarem in sua fata inmisit?
Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.
with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,
Cic. Att. 6, 2, 7.—
5.
With dat. as antecedent.
(α).
As adjunct of subject (cf. 4. supra):
suus rex reginae placet,
a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:
ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,
id. Cist. 1, 1, 101:
Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?
Cic. Sull. 2, 7:
si ceteris facta sua recte prosunt,
id. Cat. 3, 12, 27:
cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?
id. Planc. 33, 81:
haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,
id. Verr. 2, 2, 13, § 33:
Romanis multitudo sua auxit animum,
Liv. 21, 50, 4:
sicuti populo Romano sua fortuna labet,
id. 42, 50, 7:
Lanuvinis sacra sua reddita,
id. 8, 14, 2:
vilitas sua illis detrahit pretium,
Sen. Ben. 4, 29, 2:
nemo est cui felicitas sua satisfaciat,
id. Ep. 115, 17:
labor illi suus restitutus est,
id. Brev. Vit. 20, 3:
magnitudo sua singulis constat,
id. Q. N. 1, 1, 10:
tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,
id. Ep. 53, 11. —
With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,
Ter. Hec. 4, 4, 38.—
(β).
Of other words:
regique Thebano regnum stabilivit suum,
Plaut. Am. 1, 1, 40:
mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,
id. Ps. 1, 3, 5:
ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,
Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:
desinant insidiari domui suae consuli,
id. Cat. 1, 13, 32:
quibus ea res honori fuerit a suis civibus,
id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:
nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,
id. 39, 37, 6:
Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,
id. 25, 3, 5.—
6.
With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:
nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,
Cic. Rab. Post. 16, 43:
nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,
id. Mur. 41, 90:
quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,
id. Att. 14, 13, 12:
suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,
the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:
cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,
Liv. 22, 42, 12:
nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,
Val. Max. 2, 4, 4:
Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,
Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:
in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:
operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,
Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):
(Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,
Caes. B. G. 2, 4:
credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,
Sen. Q. N. 2, 42, 1.—
7.
With predic. nom. as antecedent:
sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,
Val. Max. 8, 12, 1.—
8.
With appositive noun.
(α).
With gram. subject as antecedent:
hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,
Cic. Ac. 2, 37, 118:
vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,
id. Mil. 9, 25:
(hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,
id. Planc. 11, 27:
ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,
id. Balb. 21, 49:
ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,
id. Lig. 4, 11:
Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,
Caes. B. C. 3, 57.—
(β).
With object as antecedent:
Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,
Cic. Tusc. 1, 18, 41:
tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,
id. Lig. 12, 36:
Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,
Liv. 22, 34, 2.—
(γ).
With appositive noun as antecedent:
si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,
Cic. Phil. 13, 14, 29:
M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,
Liv. 6, 34, 5:
C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,
Val. Max. 4, 4, 3.—
9.
In participial clauses.
(α).
The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:
credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),
Cic. Tusc. 1, 32, 79:
ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,
id. Rosc. Am. 10, 27:
diffidentemque rebus suis confirmavit,
id. Imp. Pomp. 9, 23:
Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,
id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:
stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,
Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:
manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),
Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:
et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,
Liv. 22, 60, 9:
quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,
Sen. Q. N. 1, 5, 5.—
(β).
The logical subject of the participle, being also the principal subject:
sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,
Cic. Phil. 10, 10, 21:
hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,
id. Agr. 2, 31, 84:
ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,
Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:
ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,
Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:
Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,
Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:
Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:
Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,
Liv. 25, 15, 1:
(Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,
id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—
(γ).
The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:
M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,
Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:
si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,
Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:
ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),
Liv. 8, 29, 12; cf.
with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,
id. 7, 29, 7.—
10.
In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:
mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,
Cic. Pis. 22, 52.—
(β).
With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:
cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?
Cic. Div. in Caecil. 6, 21:
si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,
id. Sest. 23, 51:
nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,
Caes. B. C. 1, 5.—
(γ).
With antecedent dependent on the gerund:
eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,
Cic. Leg. 1, 6, 19.—
11.
As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:
magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?
Cic. Mil. 15, 40:
neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,
his claim, id. Rab. Post. 11, 31:
Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,
id. Sest. 31, 68:
ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,
id. Off. 3, 23, 90:
sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,
id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:
totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,
Cic. Agr. 2, 13, 34:
maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,
id. Phil. 14, 13, 35.
B.
Without gram. antec., one ' s, one ' s own.
1.
Dependent on subject-inff.:
ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,
Cic. Mur. 7, 16:
siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,
id. Phil. 2, 13, 31:
miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,
id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:
contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,
id. Par. 6, 51:
ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,
id. Off. 3, 5, 23:
detrahere de altero sui commodi causa,
id. ib. 3, 5, 24:
suis exemplis melius est uti,
Auct. Her. 4, 1, 2:
levius est sua decreta tollere quam aliorum,
Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;
29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,
Sen. Brev. Vit. 18, 3:
quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?
id. Q. N. 3, praef. 5:
cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,
id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:
Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,
Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—
2.
Without a subject-inf.:
omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,
Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:
erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),
Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):
non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,
Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.
C.
With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.
1.
In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.
a.
In infinitive clauses:
(Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,
Cic. Mil. 32, 88:
(Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,
id. Cael. 10, 24:
ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),
id. Rosc. Am. 37, 107:
hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,
Caes. B. C. 2, 16:
docent, sui judicii rem non esse,
id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:
hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,
Cic. Verr. 1, 10, 29:
(Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,
Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.
also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,
Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—
b.
Suus in a clause dependent on inf.:
scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,
Plaut. Ps. 2, 2, 55:
isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,
id. Div. in Caecil. 1, 3:
ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,
Liv. 44, 8, 4. —
Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),
Caes. B. C. 1, 8.—
c.
In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:
Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,
Cic. Att. 15, 11, 2:
postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,
id. Rosc. Am. 2, 6:
Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,
Caes. B. C. 2, 3:
(regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,
Liv. 42, 25, 12:
Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),
id. 1, 13, 2:
Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,
Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:
ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,
Gell. 1, 8, 5. —
d.
In subordinate clauses introduced by quin or quod:
(Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,
Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;
16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,
id. Marcell. 3, 10:
quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?
Sen. Troad. 3, 13:
querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88;
and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,
id. 9, 3, 68. —
e.
In interrogative clauses:
si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,
Cic. Ac. 2, 8, 25:
ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,
id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:
donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,
Liv. 6, 27, 8:
rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,
id. 23, 39, 2:
postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,
id. 43, 19, 5. —
2.
In a virtually oblique clause.
a.
In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:
me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,
Plaut. Am. 1, 1, 41:
quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,
Cic. Mil. 7, 17:
quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,
Caes. B. C. 3, 80:
inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,
Liv. 43, 23, 5:
(Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,
id. 26, 13, 16:
oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,
id. 6, 33, 7; cf.:
tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,
Liv. 10, 20, 7:
Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,
Nep. Dat. 7, 3:
quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?
Sen. Ben. 6, 25, 4. —
b.
In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:
Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),
Cic. Sull. 5, 15:
Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),
id. Att. 2, 1, 12:
non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),
id. Phil. 2, 37, 96:
Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,
id. Rosc. Am. 36, 3:
ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?
id. Att. 8, 9, 2:
spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,
Liv. 6, 18, 4:
(Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,
id. 1, 21, 3:
adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,
id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).
D.
In the place of ejus.
1.
In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):
Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,
Cic. Att. 2, 7, 4:
oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,
Liv. 1, 17, 2:
C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,
Sen. Ira, 3, 21, 5:
Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,
Suet. Caes. 74; cf.:
quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,
Sen. Brev. Vit. 12, 3.—
2.
To avoid ambiguity:
petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),
Cic. Mur. 39, 83:
equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,
Liv. 1, 37, 3.—
3.
Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:
in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,
his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,
quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,
Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—
4.
Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):
tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,
Cato, R. R. 31:
vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,
id. ib. 37:
qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,
id. ib. 157:
Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,
Nep. Cim. 3, 1:
id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,
id. Lys. 1, 2:
ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,
Ov. F. 6, 601:
quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,
id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.
II.
In partic.
A.
As substt.
1.
sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.
(α).
(Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:
cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,
fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:
mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,
her slaves, id. Cael. 25, 62:
quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,
his friends, id. ib. 7, 18:
qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,
their family, id. Agr. 2, 1, 1:
vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,
to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:
cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,
his partisans, id. ib. 13, 9, 19:
Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,
Caes. B. G. 1, 25; so,
Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,
id. B. C. 2, 35:
Caesar receptui suorum timens,
id. ib. 3, 46:
certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,
id. ib. 2, 20:
omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,
id. ib. 2, 37: so,
Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,
id. ib. 3, 86:
Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,
to his officers, id. ib. 3, 25:
naviculam conscendit cum paucis suis,
a few of his followers, id. ib. 3, 104:
multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,
id. ib. 1, 19:
nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,
his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:
rex raptim a suis in equum impositus fugit,
his suite, Liv. 41, 4, 7:
subsidio suorum proelium restituere,
comrades, id. 21, 52, 10:
feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,
their young, id. 26, 13, 12:
abstulit sibi in suos potestatem,
his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:
Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,
their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:
ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,
Liv. 39, 16, 5.—
(β).
Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;
the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),
Cic. Tusc. 1, 38, 92:
is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,
id. Or. 3, 2, 8:
quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,
Liv. 37, 41, 8:
auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,
id. 37, 12:
quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,
Nep. Hann. 8, 4; v. g.—
(γ).
Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—
(δ).
Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:
cedo quid hic faciet sua?
Ter. Heaut. 2, 3, 92.—
2.
sŭum, i, n., and more freq. sŭa, suorum, n. plur., = one ' s property.
a.
Sing.
(α).
Lit.:
nec suom adimerem alteri,
his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):
nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),
id. ib. 1, 2, 119:
illum studeo quam facillime ad suum pervenire,
Cic. Fam. 13, 26, 4:
populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,
Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:
nec donare illi de suo dicimur,
Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;
(stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,
Sen. Q. N. 7, 1, 6. —
(β).
Trop.:
meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),
Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;
id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
Cic. Off. 1, 31, 113.—
(γ).
Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:
pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,
Dig. 41, 10, 1;
so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,
ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;
similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,
id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —
b.
Plur.
(α).
One ' s property:
Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:
qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,
id. Agr. 1, 6, 19:
tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,
id. Att. 14, 14, 6:
Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,
Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:
ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,
their baggage, Liv. 21, 26, 9:
docere eos qui sua permisere fortunae,
Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):
hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,
Cic. Off. 2, 21, 73;
rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),
Liv. 39, 55, 3. —
(β).
One ' s own affairs:
aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,
Ter. Heaut. 3, 1, 96:
cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,
Liv. 10, 20, 8:
omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,
id. 22, 41, 5:
aliena cum suis perdidit,
Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.
the context),
Quint. 6, 3, 90.
B.
Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.
1.
Of property in things.
(α).
Corporeal:
scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,
Ter. Eun. prol. 11:
nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),
Cic. Mil. 32, 87:
quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,
id. Off. 1, 7, 21:
Juba suam esse praedicans praedam,
Caes. B. C. 3, 84:
gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,
Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;
eosdem Dorus librarius suos vocat,
Sen. Ben. 7, 6, 1:
cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,
since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:
referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),
nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:
qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,
Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:
quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),
Ter. And. prol. 14:
potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,
his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—
(γ).
Of a country or people:
suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,
Caes. B. C. 2, 32:
in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,
Liv. 44, 24, 4:
crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,
id. 21, 44, 5.—
(δ).
Trop.:
omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,
Cic. Phil. 11, 12, 27:
non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,
id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;
so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,
how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:
prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,
Quint. 10, 2, 26:
quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,
Sen. Clem. 1, 3, 1.—
2.
Of persons.
(α).
Under a master ' s or father ' s control:
ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,
make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:
eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),
id. Eun. 1, 2, 76.—
(β).
Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):
ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,
Plaut. Pers. 4, 3, 3.—
(γ).
Of moral power over others: suus = devoted to one:
hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,
Ter. Eun. 2, 2, 38:
eos hic fecit suos Paulo sumptu,
id. Ad. 5, 4, 21:
sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,
to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:
cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,
Cic. Att. 14, 1 a, 2:
Alpheus... utebatur populo sane suo,
devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —
(δ).
Of power over one's self, etc.:
nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,
self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:
inaestimabile bonum est suum fieri,
selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:
(furiosus) qui suus non est,
Dig. 42, 4, 7, § 9:
vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,
Ov. M. 8, 35. —
3.
Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):
dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,
Cic. Tusc. 1, 42, 99.
C.
Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.
1.
The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.
a.
Opposition expressed:
nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,
Cic. Balb. 8, 21:
sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,
id. Sest. 18, 40:
suasque et imperatoris laudes canentes,
Liv. 45, 38, 12:
damnatione collegae et sua,
id. 22, 35, 3:
Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,
Tac. A. 14, 73:
velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,
id. H. 3, 37;
opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,
at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:
(Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,
Cic. N. D. 2, 12, 32. —
b.
Implied:
voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,
within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:
cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,
id. Phil. 14, 12, 33:
superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,
Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;
ex suo fonte nativa est,
Sen. Q. N. 3, 3:
pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),
Ov. Tr. 3, 4, 24. —
c.
In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:
Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,
Cic. Phil. 8, 2, 5:
sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,
Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:
jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),
Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,
sortes sua sponte attenuatas,
id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—
(β).
Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:
restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),
Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:
et staturas suo loco leges,
Sen. Ben. 2, 20, 2:
aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,
Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—
(γ).
For suo jure v. 3. infra.—
(δ).
Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;
sed habuit suam Venerem,
Sen. Ben. 2, 28, 2. —
2.
Of private relations (opp. to public):
ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,
Cic. Agr. 2, 18, 48:
deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,
id. Off. 1, 7, 20:
quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,
Caes. B. C. 1, 15:
militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,
i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —
3.
Of just rights or claims:
imperatori senatuique honos suus redditus,
due to them, Liv. 3, 10, 3:
neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,
Val. Max. 1, 1, 8:
quibus omnibus debetur suus decor,
Quint. 11, 1, 41. —
So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,
in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:
Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,
Cic. Phil. 13, 12, 26:
earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,
id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:
numquam illum res publica suo jure esset ulta,
by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —
4.
Of that to which one is exclusively devoted:
huic quaestioni suum diem dabimus,
a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:
homini autem suum bonum ratio est,
his exclusive good, id. ib. 76, 10:
in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,
id. Q. N. 2, 46, 1. —
With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,
that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:
et Hannibalem suo proprio occupandum bello,
id. 27, 38, 7; cf.:
dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,
in which they alone fought, id. 3, 70, 4:
mare habet suas venas quibus impletur,
by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —
5.
According to one ' s liking, of one ' s own choice.
a.
Of persons, devoted to one, friendly, dear:
Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,
after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:
collegit ipse se contra suum Clodium,
his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—
b.
Of things, favorable.
(α).
Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:
hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,
Caes. B. C. 1, 61; cf.:
numquam nostris locis laboravimus,
Liv. 9, 19, 15.—
(β).
Of time:
cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,
Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —
c.
Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:
neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,
Liv. 22, 39, 21:
tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,
id. 4, 58, 2:
aestuque suo Locros trajecit,
a favorable tide, id. 23, 41, 11:
ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,
Sen. Ep. 71, 3:
orba suis essent etiamnunc lintea ventis,
Ov. M. 13, 195:
aut ille Ventis iturus non suis,
Hor. Epod. 9, 30. —
6.
Of persons or things, peculiar, particular:
quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:
omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,
id. de Or. 3, 57, 316:
geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,
id. Fin. 3, 1, 4:
sensus omnis habet suum finem,
its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:
ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,
Liv. 21, 34, 1:
nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,
id. 22, 16, 5:
adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,
Flor. 2, 6, 26:
liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,
Liv. 22, 28, 2:
equites ovantes sui moris carmine,
id. 10, 26, 11:
exsultans cum sui moris tripudiis,
id. 21, 42, 3:
tripudiantes suo more,
id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:
equitem suo alienoque Marte pugnare,
that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):
suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,
Quint. 12, 10, 2:
illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,
Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:
quae quidem planiora suis exemplis reddentur,
Val. Max. 3, 4 prooem.—
7.
Proper, right.
a.
Referring to one's ordinary or normal condition:
quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,
their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:
flecte ratem! numerum non habet illa suum,
its full number, Ov. H. 10, 36:
novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,
Liv. 40, 36, 6:
cum suo justo equitatu,
id. 21, 17, 8:
totam (disciplinam) in suum statum redegit,
Val. Max. 2, 7, 2:
tranquilla mente et vultu suo,
with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:
media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,
id. Q. N. 2, 10, 4:
cornuaque in patriis non sua vidit aquis,
not natural to her, Ov. H. 14, 90. —
So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,
Verg. G. 2, 82. —
b.
Of time, proper, regular, etc. (cf. 5. b, supra).
(α).
The regular time ( = stato tempore):
signum quod semper tempore exoritur suo,
Plaut. Rud. prol. 4:
cum et recte et suo tempore pepererit,
Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;
tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,
Sen. Q. N. 3, 16, 3:
omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,
Plin. 2, 47, 48, § 128. —
(β).
The right or proper time:
salictum suo tempore caedito,
Cato, R. R. 33:
cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,
the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,
exstingui homini suo tempore optabile est,
id. Sen. 23, 85:
Scandilius dicit se suo tempore rediturum,
id. Verr. 2, 3, 60, § 139:
si Ardeates sua tempora exspectare velint,
Liv. 4, 7, 6:
Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,
Sen. Ben. 2, 25, 3:
quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!
Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:
de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,
Quint. 2, 4, 21. —
(γ).
Suo loco = at the proper place:
quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,
Cic. Off. 1, 40, 143:
quod reddetur suo loco,
Quint. 11, 1, 16:
ut suo loco dicetur,
Plin. 2, 90, 102, § 221:
inscripta quae suis locis reddam,
id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —
(δ).
Suited, appropriate, adapted to one:
in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,
Cato, R. R. 7:
siquidem hanc vendidero pretio suo,
at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:
in partes suas digerenda causa,
Quint. 11, 1, 6:
confundetur quidquid in suas partes natura digessit,
Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —
8.
Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).
a.
Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —
Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,
Cic. Agr. 2, 31, 86:
Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,
retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:
urbem ne quam formulae sui juris facerent,
id. 38, 9, 10. —
b.
Of paternal authority.
(α).
Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:
quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,
Inst. 1, 48:
sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,
Ulp. Fragm. 4, 1:
liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,
id. ib. 10, 1:
morte patris filius et filia sui juris fiunt,
id. ib. 10, 2:
patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,
Dig. 1, 6, 4:
si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,
Gai. Inst. 2, 147. —
With indef. reference: si sui juris sumus,
Dig. 46, 2, 20; cf.:
pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,
Cod. Just. 8, 47, 8:
homo sui juris,
ib. 10, § 5.— Trop.:
sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,
Sen. Brev. Vit. 5, 3:
non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,
id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —
(β).
Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:
CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,
Gai. Inst. 2, 156:
(emancipati liberi) non sunt sui heredes,
ib. 2, 135:
alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,
ib. 3, 15:
datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),
ib. 3, 41:
sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,
Ulp. Fragm. 22, 14:
accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,
id. ib. 22, 17. —
Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,
Cod. Just. 6, 55 inscr.
D.
In particular connections.
1.
With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).
a.
Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,
(α).
A subjectnom.:
(ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,
by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:
legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?
by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:
ruit ipse suis cladibus,
id. ib. 14, 3, 8:
si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8:
qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,
id. Cael. 5, 11:
quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,
Caes. B. G. 1, 3:
suamet ipsae fraude omnes interierunt,
Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:
ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,
id. 40, 5, 1:
respicerent suum ipsi exercitum,
id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—
(β).
A subject-acc.:
sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,
Liv. 1, 11, 9:
(tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,
id. 2, 44, 2.—
(γ).
An object in dat. or acc.:
sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,
Caes. B. C. 2, 6:
tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,
Liv. 6, 36, 4:
alios sua ipsos invidia opportunos interemit,
id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):
aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,
their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—
b.
With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;
post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,
Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:
tuo ipsius studio,
Cic. Mur. 4, 9:
tuam ipsius amicitiam,
id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—
c.
Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:
suamet ipsa scelera,
Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):
suismet ipsis corporibus,
Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):
a suismet ipsis praesidiis,
id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—
2.
With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.
a.
Quisque and suus in different cases.
(α).
Quisque as subjectnom.:
sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,
Lucr. 5, 1033:
suo quisque loco cubet,
Cato, R. R. 5:
suum quisque noscat ingenium,
Cic. Off. 1, 31, 114:
ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,
id. Ac. 2, 36, 114:
quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,
id. Mil. 10, 29:
cum suo quisque auxilio uteretur,
Caes. B. C. 1, 51:
celeriter ad suos quisque ordines redit,
id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):
nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,
Lucr. 4, 522:
ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,
that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:
hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,
id. 6, 15, 3:
ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,
id. 1, 24, 2:
stabant compositi suis quisque ordinibus,
id. 44, 38, 11:
(consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,
id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:
in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,
Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:
omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,
Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:
relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,
id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—
(β).
With acc. of quisque as subj.:
fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,
Cic. Balb. 13, 31:
recipere se in domos suas quemque jussit,
Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:
se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,
id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—
(γ).
As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:
sua cujusque animantis natura est,
Cic. Fin. 5, 9, 25:
sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,
id. Pis. 20, 46:
sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,
id. Rosc. Am. 24, 67:
suum cuique incommodum ferendum est,
id. Off. 3, 6, 30:
ut solidum suum cuique solvatur,
id. Rab. Post. 17, 46:
ne suus cuique domi hostis esset,
Liv. 3, 16, 3:
ut sua cuique respublica in manu esset,
id. 26, 8, 11:
animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,
id. 22, 5, 8:
tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,
id. 44, 39, 5:
suus cuique (stellae) color est,
Plin. 2, 18, 16, § 79:
trahit sua quemque voluptas,
Verg. E. 2, 65:
stat sua cuique dies,
id. A. 10, 467.—
(δ).
As predicate-nom. (v. II. B.):
opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,
Liv. 6, 12, 3.—
(ε).
As adjunct of subj.-acc.:
suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,
Cic. Rosc. Am. 47, 136:
scientiam autem suam cujusque artis esse,
id. Fin. 5, 9, 26.—
(ζ).
As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:
ut suo quemque appellem nomine,
Plaut. Ps. 1, 2, 52:
placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,
Cic. Fam. 9, 22, 1:
ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
id. Off. 1, 33, 119:
justitia quae suum cuique distribuit,
id. N. D. 3, 15, 38:
in tribuendo suum cuique,
id. Off. 1, 5, 14:
Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,
Liv. 1, 52, 4:
in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,
Plin. 7, 15, 16, § 73:
certa cuique rerum suarum possessio,
Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:
Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,
Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—
b.
Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.
(α).
Attraction of suus:
ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),
Cic. Ac. 2, 7, 19:
quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),
id. de Or. 3, 57, 216:
eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),
Liv. 45, 29, 10:
equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),
id. 3, 22, 6:
cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,
id. 25, 17, 5:
legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),
Tac. A. 14, 27:
quae sui cujusque sunt ingenii,
Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):
sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),
Col. 3, 1;
and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),
Caes. B. C. 1, 83. —
(β).
Attraction of quisque:
tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,
Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):
quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,
Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:
cum verba debeant sui cujusque generis copulari,
Varr. L. L. 10, 48:
in sensibus sui cujusque generis judicium,
Cic. Ac. 2, 7, 19:
haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,
id. Tusc. 4, 12, 28:
separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),
Liv. 24, 3, 5:
ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),
Suet. Aug. 40;
and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),
Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;
so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),
each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:
suo quoque loco,
Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:
opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,
Col. 11, 3:
suo quoque tempore,
Vitr. 2, 9, 4:
nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),
Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:
ut opera rustica suo quoque tempore faciat,
ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—
c.
In the order quisque... suus.
(α).
In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:
ut quisque suom volt esse, ita est,
Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.
with sibi,
Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:
expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
id. Off. 1, 31, 113:
neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,
Liv. 32, 19, 9:
gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,
id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:
in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,
Sen. Vit. Beat. 23, 1.—
(β).
If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:
in civitates quemque suas... dimisit,
Liv. 21, 48, 2:
in patriam quisque suam remissus est,
Just. 33, 2, 8:
in vestigio quemque suo vidit,
Liv. 28, 22, 15; cf.:
hospitibus quisque suis scribebant,
id. 33, 45, 6:
pro facultatibus quisque suis,
id. 42, 53, 3; cf.:
respiciendae sunt cuique facultates suae,
Sen. Ben. 2, 15, 3:
praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,
id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:
tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,
id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:
summum quisque causae suae judicem facit,
Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—
(γ).
Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:
oscula quisque suae matri tulerunt,
Ov. F. 2, 715. —
(δ).
When suus and quisque belong to different clauses:
atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,
Cic. Tusc. 5, 13, 38. —
d.
Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:
suas uterque legiones reducit in castra,
Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:
ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 49, 142:
cum sui utrosque adhortarentur,
Liv. 1, 25, 1:
ad utrumque ducem sui redierunt,
id. 21, 29, 5:
utraque (lex) sua via it,
Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.
uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,
Liv. 26, 48, 6.—
3.
With sibi.
(α).
Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):
reddam suum sibi,
Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:
suam rem sibi salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:
idem lege sibi sua curationem petet,
for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;
I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,
Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.
the formula of divorce: tuas res tibi habeto,
Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—
(β).
With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):
quo pacto serviat suo sibi patri,
Plaut. Capt. prol. 5:
eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,
id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—
4.
With gen. agreeing with the subject of suus:
quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,
that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:
qui de sua unius sententia omnia gerat,
id. 44, 22, 11; cf.:
unam Aegyptus in hoc spem habet suam,
Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—
5.
With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:
postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,
to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:
Sestius cum illo exercitu suo,
id. Sest. 5, 12:
qua gravitate sua,
id. ib. 61, 129:
suam rem publicam illam defenderunt,
that republic of theirs, id. ib. 67, 141:
in istum civem suum,
against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:
cum illo suo pari,
id. Pis. 8, 18:
te nulla sua calamitate civitas satiare potest?
id. Phil. 8, 6, 19:
dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,
for some hope of his, id. Planc. 16, 39:
non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,
by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:
nullo suo merito,
from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:
ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,
with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—
6.
With descriptive adjj.
(α).
Standing before the adj. and noun (so most freq.):
suorum improbissimorum sermonum domicilium,
Cic. Pis. 31, 76:
causam sui dementissimi consilii,
id. Phil. 2, 22, 53:
suam insatiabilem crudelitatem,
id. ib. 11, 3, 8:
suis amplissimis fortunis,
id. ib. 13, 8, 16:
suum pristinum morem,
id. Pis. 12, 27:
suis lenissimis postulatis,
Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—
(β).
Between the adj. and noun (less emphatic):
pro eximiis suis beneficiis,
Cic. Prov. Cons. 4, 7:
propter summam suam humanitatem,
id. Fam. 15, 14, 1:
ex praeteritis suis officiis,
Caes. B. C. 3, 60:
Caesar in veteribus suis castris consedit,
id. ib. 3, 76.—
(γ).
After adj. and noun:
veterem amicum suum excepit,
Cic. Rab. Post. 16, 43:
in illo ardenti tribunatu suo,
id. Sest. 54, 116.—
7.
Objectively for the pers. pron. (rare):
neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),
Sall. C. 51, 11; so,
neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,
Liv. 29, 9, 9:
ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),
Cic. Balb. 14, 32:
suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),
Tac. A. 3, 16; so,
nulla sua invidia,
Cic. Mil. 15, 40.—
8.
Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:
si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,
Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—
9.
Strengthened by the suffix - pte or -met.
(α).
By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:
quom illa osculata esset suumpte amicum,
Plaut. Mil. 2, 4, 38:
ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:
ferri suopte pondere,
id. N. D. 1, 25, 69:
suapte natura,
id. Fat. 18, 42:
suapte vi et natura,
id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:
suopte ingenio,
Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:
suapte manu,
Cic. Or. 3, 3, 10:
locus suapte natura infestus,
Liv. 44, 6, 9; so,
suapte natura,
id. 4, 22, 4:
flumina suapte natura vasta,
Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:
sponte suapte,
Varr. L. L. 6, 7, § 70.—
(β).
With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):
suomet ipsi more,
Sall. J. 31, 6:
suomet ipsi instrumento,
Liv. 22, 14, 13:
suomet ipsi metu,
Tac. H. 3, 16 fin.:
suamet ipsum pecunia,
Sall. J. 8, 2:
suamet ipsae fraude,
Liv. 8, 18, 9:
intra suamet ipsum moenia,
id. 6, 36, 4:
suismet ipsi praesidiis,
id. 8, 25, 6:
suismet ipsis corporibus,
id. 2, 19, 5:
suosmet ipsi cives,
id. 2, 9, 5:
suasmet ipse spes,
Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:
populum suimet sanguinis mercede,
Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:
magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,
id. ib. 2, 52 ib.

Lewis & Short latin dictionary > suus
13 exter

exter or extĕrus (both forms only post-class. and very rare), tĕra, tĕrum, adj. [ comp. form, from ex], on the outside, outward, of another country, family, etc., foreign, strange (syn.: extraneus; alienus, peregrinus, adventicius).
I.
Pos. (in Cic. and Caes. used in the plur.):
quod exter heres praestare cogeretur,
strange, Dig. 31, 1, 69:
emancipatus vero aut exterus non aliter possunt hereditatem quaerere quam si, etc.,
ib. 29, 2, 84; cf. ib. 31, 1, 67, § 4:
tactus corporis est sensus, vel cum res extera sese Insinuat, vel, etc.,
Lucr. 2, 435:
vis,
id. 2, 277:
haec lex socialis est, hoc jus nationum exterarum est,
Cic. Div. in Caecil. 5, 18:
exterarum gentium multitudo,
Suet. Caes. 84:
non modo vestris civibus, verum etiam exteris nationibus,
Cic. Font. 11, 25; cf.:
apud exteras civitates,
Cic. Caecin. 34, 100:
apud exteras nationes,
Caes. B. C. 3, 43 fin.;
ad nationes exteras,
Quint. 11, 1, 89:
apud exteros,
Plin. 18, 3, 5, § 22 et saep.:
ab extero hoste atque longinquo,
Cic. Cat. 2, 13.—In neutr. plur. with gen.:
ad extera Europae noscenda missus Himilco,
Plin. 2, 67, 67, § 169:
ad extera corporum,
id. 22, 23, 49, § 103.—
II.
Comp.: extĕrĭor, us (in signif. scarcely differing from its pos.), outward, outer, exterior; opp. interior (rare but class.):
cum alterum fecisset exteriorem, interiorem alterum amplexus orbem,
Cic. Univ. 7; cf.:
simul ex navibus milites in exteriorem vallum tela jaciebant... et legionarii, interioris munitionis defensores,
Caes. B. C. 3, 63, 6:
colle exteriore occupato,
id. B. G. 7, 79, 1:
circumire exteriores mutiones jubet,
id. ib. 7, 87, 4:
pares munitiones contra exteriorem hostem perfecit,
id. ib. 7, 74:
comes exterior,
i. e. on the left side, Hor. S. 2, 5, 17.—
III.
Sup. in two forms, extrēmus and extĭmus or extŭmus [ sup. of ex; cf. Gr. eschatos, Curt. Gr. Etym. p. 387].
A.
extrēmus, a, um (which in post-class. lang. is itself compared; comp.:
extremior,
App. M. 1, p. 105; 7, p. 188; sup.:
extremissimus,
Tert. Apol. 19), the outermost, utmost, extreme (so most freq.; cf.: ultimus, postremus, novissimus, supremus, imus).
1.
Lit.:
extremum oppidum Allobrogum est Geneva,
Caes. B. G. 1, 6, 3:
flumen Axona, quod est in extremis Remorum finibus,
on the farthest borders, id. ib. 2, 5, 4:
fines,
Liv. 39, 28, 2; 45, 29, 14; cf.:
ad extremum finem provinciae Galliae venerunt,
id. 40, 16, 5:
impiger extremos currit mercator ad Indos,
the remotest, Hor. Ep. 1, 1, 45:
Tanaïs,
id. C. 3, 10, 1:
in extrema fere parte epistolae,
near the end, Cic. Att. 6, 1, 20; cf.:
in codicis extrema cera,
id. Verr. 2, 1, 36, § 92; but to denote the last part of a thing it is used more freq. in immediate connection with the substantive denoting the whole:
quibus (litteris) in extremis,
at its end, id. Att. 14, 8, 1; cf.:
in qua (epistola) extrema,
id. ib. 13, 45, 1:
in extremo libro tertio,
at the end of the third book, id. Off. 3, 2, 9:
in extrema oratione,
id. de Or. 1, 10, 41:
in extremo ponte turrim constituit,
Caes. B. G. 6, 29, 3; cf.:
ad extremas fossas castella constituit,
id. ib. 2, 8, 3:
ab extremo agmine,
id. ib. 2, 11, 4:
in extrema Cappadocia,
Cic. Fam. 15, 4, 4:
extremis digitis aliquid attingere,
id. Cael. 12, 28 et saep. —In the neutr. absol. and as subst.: extrē-mum, i, n., an end, the end: divitias alii praeponunt, alii honores, multi etiam voluptates;
beluarum hoc quidem extremum,
Cic. Lael. 6, 20:
quod finitum est, habet extremum,
id. Div. 2, 50, 103:
missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum,
at the end, Liv. 21, 8, 10: in "Equo Trojano" scis esse in extremo "sero sapiunt," Cic. Fam. 7, 16, 1; cf.:
quod erat in extremo,
id. Att. 6, 9, 1.—With gen.:
aliquid ad extremum causae reservatum,
Cic. Deiot. 13, 35 (cf. infra, 2. a. fin.):
caelum ipsum, quod extremum atque ultumum mundi est,
id. Div. 2, 43, 91:
ab Ocelo, quod est citerioris provinciae extremum,
Caes. B. G. 1, 10, 5:
summum gulae fauces vocantur, extremum stomachus,
Plin. 11, 37, 68, § 179:
in extremo montis,
Sall. J. 37, 4.— In plur.:
extrema agminis,
Liv. 6, 32, 11:
extrema Africae,
Plin. 8, 10, 10, § 31:
extrema Galliae,
Flor. 3, 3, 1; 3, 20, 12; Tac. H. 5, 18; id. A. 4, 67; 4, 74.—
2.
Trop.
a.
In respect to time or the order of succession, the latest, last:
inter prioris mensis senescentis extremum diem et novam lunam,
Varr. L. L. 6, § 10 Müll.:
mensis anni Februarius,
Cic. Leg. 2, 21, 54:
tempore diei,
Hirt. B. G. 8, 15, 6:
eam amicitiam ad extremum finem vitae perduxit,
Liv. 37, 53, 8:
matres ab extremo conspectu liberorum exclusae,
Cic. Verr. 2, 5, 45, § 118:
manus extrema non accessit operibus ejus,
the finishing hand, the last touches, id. Brut. 33, 126:
extremum illud est, ut te orem et obsecrem,
it remains only, id. Fam. 4, 13, 7; id. Att. 11, 16, 5.—To denote the last part of a thing (cf. above, 1.): quod eo die potest videri extrema et prima luna, i. e. the end and the beginning, Varr. L. L. l. l.:
usque ad extremam aetatem ab adolescentia,
Nep. Cato, 2, 4; id. Att. 10, 3; cf.: ita tantum bellum Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit, Cic. de lmp. Pomp. 12, 35:
extremo anno,
Liv. 2, 64, 1:
extremo tempore,
in the last time, at last, Nep. Dat. 10; id. Epam. 9; id. Eum. 5, 3 al.:
extrema pueritia,
Cic. de Imp. Pomp. 10, 28:
extremo Peloponnesio bello,
Nep. Con. 1, 2: extremus dies, the close of day, the evening, Sil 7, 172; 14, 8.— Subst.:
illum Praeteritum temnens extremos inter euntem,
Hor. S. 1, 1, 116; cf.: extremi primorum, extremis [p. 708] usque priores, id. Ep. 2, 2, 204:
extremus dominorum,
Tac. H. 4, 42 fin.:
die extremum erat,
Sall. J. 21, 2:
extremum aestatis,
id. ib. 90, 1:
extremo anni,
Liv. 35, 11, 1:
sub extremum noctis,
Sil. 4, 88 al. —Prov.: extrema semper de ante factis judicant (cf. our wise after the event), Pub. Syr. 163 Rib.— Adv.: extremum.
a.
For the last time:
alloquor extremum maestos abiturus amicos,
Ov. Tr. 1, 3, 15: cum diu occulte suspirassent, postea jam gemere, ad extremum vero loqui omnes et clamare coeperunt.—
b.
At last, finally, Cic. Att. 2, 21, 2:
extremum tenues liquefacta medullas Tabuit,
Ov. M. 14, 431.—Adverb. phrase:
ad extremum,
id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 4, 4, 2 et saep.; cf., strengthened by tum:
invenire quod dicas... deinde... post... tum ad extremum agere ac pronuntiare,
Cic. de Or. 2, 19, 79; and strengthened by denique:
ad extremum ipsa denique necessitate excitantur,
id. Sest. 47, 100:
decimo loco testis exspectatus et ad extremum reservatus dixit, etc.,
till the end, to the last, id. Caecin. 10, 28:
ad extremum,
Ov. P. 1, 9, 28; 3, 7, 20;
for which: in extremum (durare),
id. H. 7, 111:
qui extremo mortuus est,
at last, Dig. 32, 1, 81:
extremo,
Nep. Ham. 2, 3.—
b.
Extreme in quality or degree; used, like ultimus, to denote both the highest and the lowest grade.
(α).
The utmost, highest, greatest: cum extremum hoc sit (sentis enim, credo, me jam diu, quod telos Graeci dicunt, id dicere tum extremum, tum ultimum, tum summum:
licebit etiam finem pro extremo aut ultimo dicere) cum igitur hoc sit extremum, congruenter naturae vivere, etc.,
Cic. Fin. 3, 7, 26:
extremam famem sustentare,
Caes. B. G. 7, 17, 3:
ad extrema et inimicissima jura tam cupide decurrebas,
Cic. Quint. 15, 48; cf.:
decurritur ad illud extremum atque ultimum S. C., Dent operam consules, etc.,
Caes. B. C. 1, 5, 3:
extremam rationem belli sequens,
id. ib. 3, 44, 1:
neque aliud se fatigando nisi odium quaerere, extremae dementiae est,
is the height of madness, Sall. J. 3, 3:
in extremis suis rebus,
in the utmost, greatest danger, Caes. B. G. 2, 25 fin.:
res,
Suet. Ner. 6 fin.; cf.:
res jam ad extremum perducta casum,
Caes. B. G. 3, 5, 1:
necessitate extrema ad mortem agi,
Tac. A. 13, 1.— Subst.: si nihil in Lepido spei sit, descensurum ad extrema, to desperate measures, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
ad extrema perventum est,
Curt. 4, 14, 14:
ad extrema ventum foret, ni, etc.,
Liv. 2, 47, 8:
compellere ad extrema deditionis,
to surrender at discretion, Flor. 4, 5; cf.:
famem, ferrum et extrema pati,
Tac. H. 4, 59:
plura de extremis loqui,
id. ib. 2, 47 al.:
res publica in extremo sita,
Sall. C. 52, 11;
Sen. de Ira, 1, 11, 5.—Adverb.: improbus homo, sed non ad extremum perditus,
utterly, Liv. 23, 2, 4.—
(β).
The lowest, vilest, meanest (perh. not ante-Aug.):
mancipia,
Sen. Ep. 70 fin.:
latrones,
App. M. 3, p. 131:
quidam sortis extremae juvenis,
Just. 15, 1:
alimenta vitae,
Tac. A. 6, 24:
extremi ingenii est,
Liv. 22, 29, 8.—
B.
extĭmus or extŭmus, a, um, the outermost, farthest, most remote (rare but class.):
novem orbes, quorum unus est caelestis, extimus, qui reliquos omnes complectitur,
Cic. Rep. 6, 17:
circum caesura membrorum,
Lucr. 3, 219; 4, 647:
promontorium Oceani,
Plin. 5, 1, 1, § 1:
gentes,
id. 2, 78, 80, § 190: factus sum extimus a vobis, i. e. discarded, estranged, Plaut. Fragm. ap. Prisc. p. 609 P.— Subst.:
Apuliae extima,
the borders, Plin. 6, 34, 39, § 217.

Lewis & Short latin dictionary > exter
14 extremum

exter or extĕrus (both forms only post-class. and very rare), tĕra, tĕrum, adj. [ comp. form, from ex], on the outside, outward, of another country, family, etc., foreign, strange (syn.: extraneus; alienus, peregrinus, adventicius).
I.
Pos. (in Cic. and Caes. used in the plur.):
quod exter heres praestare cogeretur,
strange, Dig. 31, 1, 69:
emancipatus vero aut exterus non aliter possunt hereditatem quaerere quam si, etc.,
ib. 29, 2, 84; cf. ib. 31, 1, 67, § 4:
tactus corporis est sensus, vel cum res extera sese Insinuat, vel, etc.,
Lucr. 2, 435:
vis,
id. 2, 277:
haec lex socialis est, hoc jus nationum exterarum est,
Cic. Div. in Caecil. 5, 18:
exterarum gentium multitudo,
Suet. Caes. 84:
non modo vestris civibus, verum etiam exteris nationibus,
Cic. Font. 11, 25; cf.:
apud exteras civitates,
Cic. Caecin. 34, 100:
apud exteras nationes,
Caes. B. C. 3, 43 fin.;
ad nationes exteras,
Quint. 11, 1, 89:
apud exteros,
Plin. 18, 3, 5, § 22 et saep.:
ab extero hoste atque longinquo,
Cic. Cat. 2, 13.—In neutr. plur. with gen.:
ad extera Europae noscenda missus Himilco,
Plin. 2, 67, 67, § 169:
ad extera corporum,
id. 22, 23, 49, § 103.—
II.
Comp.: extĕrĭor, us (in signif. scarcely differing from its pos.), outward, outer, exterior; opp. interior (rare but class.):
cum alterum fecisset exteriorem, interiorem alterum amplexus orbem,
Cic. Univ. 7; cf.:
simul ex navibus milites in exteriorem vallum tela jaciebant... et legionarii, interioris munitionis defensores,
Caes. B. C. 3, 63, 6:
colle exteriore occupato,
id. B. G. 7, 79, 1:
circumire exteriores mutiones jubet,
id. ib. 7, 87, 4:
pares munitiones contra exteriorem hostem perfecit,
id. ib. 7, 74:
comes exterior,
i. e. on the left side, Hor. S. 2, 5, 17.—
III.
Sup. in two forms, extrēmus and extĭmus or extŭmus [ sup. of ex; cf. Gr. eschatos, Curt. Gr. Etym. p. 387].
A.
extrēmus, a, um (which in post-class. lang. is itself compared; comp.:
extremior,
App. M. 1, p. 105; 7, p. 188; sup.:
extremissimus,
Tert. Apol. 19), the outermost, utmost, extreme (so most freq.; cf.: ultimus, postremus, novissimus, supremus, imus).
1.
Lit.:
extremum oppidum Allobrogum est Geneva,
Caes. B. G. 1, 6, 3:
flumen Axona, quod est in extremis Remorum finibus,
on the farthest borders, id. ib. 2, 5, 4:
fines,
Liv. 39, 28, 2; 45, 29, 14; cf.:
ad extremum finem provinciae Galliae venerunt,
id. 40, 16, 5:
impiger extremos currit mercator ad Indos,
the remotest, Hor. Ep. 1, 1, 45:
Tanaïs,
id. C. 3, 10, 1:
in extrema fere parte epistolae,
near the end, Cic. Att. 6, 1, 20; cf.:
in codicis extrema cera,
id. Verr. 2, 1, 36, § 92; but to denote the last part of a thing it is used more freq. in immediate connection with the substantive denoting the whole:
quibus (litteris) in extremis,
at its end, id. Att. 14, 8, 1; cf.:
in qua (epistola) extrema,
id. ib. 13, 45, 1:
in extremo libro tertio,
at the end of the third book, id. Off. 3, 2, 9:
in extrema oratione,
id. de Or. 1, 10, 41:
in extremo ponte turrim constituit,
Caes. B. G. 6, 29, 3; cf.:
ad extremas fossas castella constituit,
id. ib. 2, 8, 3:
ab extremo agmine,
id. ib. 2, 11, 4:
in extrema Cappadocia,
Cic. Fam. 15, 4, 4:
extremis digitis aliquid attingere,
id. Cael. 12, 28 et saep. —In the neutr. absol. and as subst.: extrē-mum, i, n., an end, the end: divitias alii praeponunt, alii honores, multi etiam voluptates;
beluarum hoc quidem extremum,
Cic. Lael. 6, 20:
quod finitum est, habet extremum,
id. Div. 2, 50, 103:
missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum,
at the end, Liv. 21, 8, 10: in "Equo Trojano" scis esse in extremo "sero sapiunt," Cic. Fam. 7, 16, 1; cf.:
quod erat in extremo,
id. Att. 6, 9, 1.—With gen.:
aliquid ad extremum causae reservatum,
Cic. Deiot. 13, 35 (cf. infra, 2. a. fin.):
caelum ipsum, quod extremum atque ultumum mundi est,
id. Div. 2, 43, 91:
ab Ocelo, quod est citerioris provinciae extremum,
Caes. B. G. 1, 10, 5:
summum gulae fauces vocantur, extremum stomachus,
Plin. 11, 37, 68, § 179:
in extremo montis,
Sall. J. 37, 4.— In plur.:
extrema agminis,
Liv. 6, 32, 11:
extrema Africae,
Plin. 8, 10, 10, § 31:
extrema Galliae,
Flor. 3, 3, 1; 3, 20, 12; Tac. H. 5, 18; id. A. 4, 67; 4, 74.—
2.
Trop.
a.
In respect to time or the order of succession, the latest, last:
inter prioris mensis senescentis extremum diem et novam lunam,
Varr. L. L. 6, § 10 Müll.:
mensis anni Februarius,
Cic. Leg. 2, 21, 54:
tempore diei,
Hirt. B. G. 8, 15, 6:
eam amicitiam ad extremum finem vitae perduxit,
Liv. 37, 53, 8:
matres ab extremo conspectu liberorum exclusae,
Cic. Verr. 2, 5, 45, § 118:
manus extrema non accessit operibus ejus,
the finishing hand, the last touches, id. Brut. 33, 126:
extremum illud est, ut te orem et obsecrem,
it remains only, id. Fam. 4, 13, 7; id. Att. 11, 16, 5.—To denote the last part of a thing (cf. above, 1.): quod eo die potest videri extrema et prima luna, i. e. the end and the beginning, Varr. L. L. l. l.:
usque ad extremam aetatem ab adolescentia,
Nep. Cato, 2, 4; id. Att. 10, 3; cf.: ita tantum bellum Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit, Cic. de lmp. Pomp. 12, 35:
extremo anno,
Liv. 2, 64, 1:
extremo tempore,
in the last time, at last, Nep. Dat. 10; id. Epam. 9; id. Eum. 5, 3 al.:
extrema pueritia,
Cic. de Imp. Pomp. 10, 28:
extremo Peloponnesio bello,
Nep. Con. 1, 2: extremus dies, the close of day, the evening, Sil 7, 172; 14, 8.— Subst.:
illum Praeteritum temnens extremos inter euntem,
Hor. S. 1, 1, 116; cf.: extremi primorum, extremis [p. 708] usque priores, id. Ep. 2, 2, 204:
extremus dominorum,
Tac. H. 4, 42 fin.:
die extremum erat,
Sall. J. 21, 2:
extremum aestatis,
id. ib. 90, 1:
extremo anni,
Liv. 35, 11, 1:
sub extremum noctis,
Sil. 4, 88 al. —Prov.: extrema semper de ante factis judicant (cf. our wise after the event), Pub. Syr. 163 Rib.— Adv.: extremum.
a.
For the last time:
alloquor extremum maestos abiturus amicos,
Ov. Tr. 1, 3, 15: cum diu occulte suspirassent, postea jam gemere, ad extremum vero loqui omnes et clamare coeperunt.—
b.
At last, finally, Cic. Att. 2, 21, 2:
extremum tenues liquefacta medullas Tabuit,
Ov. M. 14, 431.—Adverb. phrase:
ad extremum,
id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 4, 4, 2 et saep.; cf., strengthened by tum:
invenire quod dicas... deinde... post... tum ad extremum agere ac pronuntiare,
Cic. de Or. 2, 19, 79; and strengthened by denique:
ad extremum ipsa denique necessitate excitantur,
id. Sest. 47, 100:
decimo loco testis exspectatus et ad extremum reservatus dixit, etc.,
till the end, to the last, id. Caecin. 10, 28:
ad extremum,
Ov. P. 1, 9, 28; 3, 7, 20;
for which: in extremum (durare),
id. H. 7, 111:
qui extremo mortuus est,
at last, Dig. 32, 1, 81:
extremo,
Nep. Ham. 2, 3.—
b.
Extreme in quality or degree; used, like ultimus, to denote both the highest and the lowest grade.
(α).
The utmost, highest, greatest: cum extremum hoc sit (sentis enim, credo, me jam diu, quod telos Graeci dicunt, id dicere tum extremum, tum ultimum, tum summum:
licebit etiam finem pro extremo aut ultimo dicere) cum igitur hoc sit extremum, congruenter naturae vivere, etc.,
Cic. Fin. 3, 7, 26:
extremam famem sustentare,
Caes. B. G. 7, 17, 3:
ad extrema et inimicissima jura tam cupide decurrebas,
Cic. Quint. 15, 48; cf.:
decurritur ad illud extremum atque ultimum S. C., Dent operam consules, etc.,
Caes. B. C. 1, 5, 3:
extremam rationem belli sequens,
id. ib. 3, 44, 1:
neque aliud se fatigando nisi odium quaerere, extremae dementiae est,
is the height of madness, Sall. J. 3, 3:
in extremis suis rebus,
in the utmost, greatest danger, Caes. B. G. 2, 25 fin.:
res,
Suet. Ner. 6 fin.; cf.:
res jam ad extremum perducta casum,
Caes. B. G. 3, 5, 1:
necessitate extrema ad mortem agi,
Tac. A. 13, 1.— Subst.: si nihil in Lepido spei sit, descensurum ad extrema, to desperate measures, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
ad extrema perventum est,
Curt. 4, 14, 14:
ad extrema ventum foret, ni, etc.,
Liv. 2, 47, 8:
compellere ad extrema deditionis,
to surrender at discretion, Flor. 4, 5; cf.:
famem, ferrum et extrema pati,
Tac. H. 4, 59:
plura de extremis loqui,
id. ib. 2, 47 al.:
res publica in extremo sita,
Sall. C. 52, 11;
Sen. de Ira, 1, 11, 5.—Adverb.: improbus homo, sed non ad extremum perditus,
utterly, Liv. 23, 2, 4.—
(β).
The lowest, vilest, meanest (perh. not ante-Aug.):
mancipia,
Sen. Ep. 70 fin.:
latrones,
App. M. 3, p. 131:
quidam sortis extremae juvenis,
Just. 15, 1:
alimenta vitae,
Tac. A. 6, 24:
extremi ingenii est,
Liv. 22, 29, 8.—
B.
extĭmus or extŭmus, a, um, the outermost, farthest, most remote (rare but class.):
novem orbes, quorum unus est caelestis, extimus, qui reliquos omnes complectitur,
Cic. Rep. 6, 17:
circum caesura membrorum,
Lucr. 3, 219; 4, 647:
promontorium Oceani,
Plin. 5, 1, 1, § 1:
gentes,
id. 2, 78, 80, § 190: factus sum extimus a vobis, i. e. discarded, estranged, Plaut. Fragm. ap. Prisc. p. 609 P.— Subst.:
Apuliae extima,
the borders, Plin. 6, 34, 39, § 217.

Lewis & Short latin dictionary > extremum
15 statuo

stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).
I.
Corporeally.
A.
To cause to stand, set up, set, station, fix in an upright position.
1.
To set up, set in the ground, erect:
ibi arbores pedicino in lapide statuito,
Cato, R. R. 18:
inter parietes arbores ubi statues,
id. ib.:
stipites statuito,
id. ib.:
palis statutis crebris,
Varr. R. R. 1, 14 init.:
pedamenta jacentia statuenda,
are to be raised, Col. 4, 26:
pedamentum inter duas vitis,
Plin. 17, 22, 21, § 194:
hic statui volo primum aquilam,
the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:
signifer, statue signum,
plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—
2.
To plant (rare):
eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,
Plin. 17, 22, 35, § 198:
agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),
Hor. C. 2, 13, 10.—
3.
In gen., to place, set or fix, set up, set forth things or persons.
a.
Without specifying the place:
ollam statuito cum aqua,
let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):
crateras magnos statuunt, i. e. on the table,
Verg. A. 1, 724; so,
crateras laeti statuunt,
id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:
bene lineatam carinam collocavit, v. 42),
Plaut. Mil. 3, 3, 44:
nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,
Liv. 21, 58, 7:
eo die tabernacula statui passus non est,
to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:
aciem quam arte statuerat, latius porrigit,
Sall. J. 52, 6.—
b.
With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):
statuite hic lectulos,
Plaut. Pers. 5, 1, 7:
etiamsi in caelo Capitolium statueretur,
Cic. Or. 3, 46, 180:
statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,
is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:
tabernacula in foro statuere,
Liv. 39, 46, 3:
in principiis statuit tabernaculum,
Nep. Eum. 7, 1:
in nostris castris tibi tabernaculum statue,
Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:
statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,
id. 9, 6, 1:
(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,
id. 8, 14, 19:
sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,
Tac. A. 2, 83:
donum deae apud Antium statuitur,
id. ib. 3, 71:
pro rigidis calamos columnis,
Ov. F. 3, 529:
jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,
Val. Fl. 3, 653:
statuere vas in loco frigido,
Pall. Oct. 22.—Of living beings:
capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,
Ter. Ad. 3, 2, 18:
qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),
i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:
patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,
Cic. Or. 1, 57, 245:
captivos vinctos in medio statuit,
Liv. 21, 42, 1:
ubi primum equus Curtium in vado statuit,
id. 1, 13, 5:
quattuor cohortes in fronte statuit,
id. 28, 33, 12:
ante se statuit funditores,
id. 42, 58, 10:
puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,
id. 7, 2, 9:
procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,
id. 39, 49, 11:
media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,
id. 23, 16, 8:
bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,
id. 1, 45, 6:
cum Calchanta circa aram statuisset,
Val. Max. 8, 11, ext. 6:
marium si qui eo loci statuisset,
id. 3, 1, 2 fin.:
adulescentes ante Caesarem statuunt,
Tac. A. 4, 8:
in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,
id. ib. 3, 45:
puer quis Ad cyathum statuetur?
Hor. C. 1, 29, 8:
tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,
id. S. 2, 3, 199:
et statuam ante aras aurata fronte juvencum,
Verg. A. 9, 627:
clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
Stat. Th. 3, 525.—
4.
Pregn., to construct and place, to set up after constructing, to erect, make.
a.
Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:
siquidem mihi aram et statuam statuis,
Plaut. As. 3, 3, 122:
huic statuam statui decet ex auro,
id. Bacch. 4, 4, 1:
ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,
id. Curc. 1, 2, 52:
eique statuam equestrem in rostris statui placere,
Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,
simulacrum alicui statuere,
Val. Max. 1, 1, 8:
effigiem,
Verg. A. 2, 184:
Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),
Plin. 34, 5, 10, § 18:
simulacrum in curia,
Tac. A. 14, 12:
quanam in civitate tempium statueretur,
id. ib. 4, 55:
se primos templum urbis Romae statuisse,
id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:
nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,
Ov. P. 4, 8, 31:
templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,
id. M. 14, 128:
super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,
Cic. Leg. 2, 26, 66:
victimas atque aras diis Manibus statuentes,
Tac. A. 3, 2:
statuitque aras e cespite,
Ov. M. 7, 240:
statuantur arae,
Sen. Med. 579:
aeneum statuerunt tropaeum,
Cic. Inv. 2, 23, 69:
monumentum,
id. ib. § 70; so,
in alio orbe tropaea statuere,
Curt. 7, 7, 14;
so,
Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:
princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,
Plin. 7, 60, 60, § 213:
a miliario in capite Romani fori statuto,
id. 3, 5, 9, § 66:
carceres eo anno in Circo primum statuti,
Liv. 8, 20, 1:
quo molem hanc immanis equi statuere?
Verg. A. 2, 150:
multo altiorem statui crucem jussit,
Suet. Galb. 9:
obeliscam,
Plin. 36, 9, 14, § 71:
at nunc disturba quas statuisti machinas,
Plaut. Ps. 1, 5, 137:
incensis operibus quae statuerat,
Nep. Milt. 7, 4:
si vallum statuitur procul urbis illecebris,
Tac. A. 4, 2:
castra in quinto lapide a Carthagine statuit,
Just. 22, 6, 9.—
b.
Poet. and in post-class. prose (rare):
aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,
Ov. H. 2, 67:
statuarque tumulo hilaris et coronatus,
my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.
in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,
Mart. 4, 28, 8.—
5.
Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):
Agamemnon tres ibi urbes statuit,
Vell. 1, 1, 2:
urbem quam statuo vestra est,
Verg. A. 1, 573:
urbom praeclaram,
id. ib. 4, 655:
Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Prop. 3, 11 (4, 10), 21:
ibi civitatem statuerunt,
Just. 23, 1; so,
licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),
Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:
nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,
Stat. S. 4, 5, 12.—
B.
To cause to stand still, to stop (rare; cf.
sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,
Plaut. Bacch. 2, 3, 57:
et statuit fessos, fessus et ipse, boves,
Prop. 4 (5), 9, 4:
famuli hoc modo statuerunt aquas,
Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—
C.
To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).
II.
Trop.
A.
To establish, constitute (= constituo).
1.
Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:
statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,
Plaut. Rud. 3, 2, 6:
exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,
Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:
ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,
Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:
in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,
id. ib. 2, 3, 90, §
210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,
Just. 8, 7, 14:
documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,
Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—
2.
Jus statuere, to establish a principle or relation of law:
ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,
Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:
si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,
if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:
si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,
equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —
3.
In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):
(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,
Cic. Rep. 2, 14, 26:
hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,
id. Tull. 15, 36:
ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,
Sen. Ep. 79, 10:
vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,
Liv. 29, 37, 2:
novos statuere fines,
id. 42, 24, 8:
neque eos quos statuit terminos observat,
id. 21, 44, 5:
quibus rebus cum pax statuta esset,
Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:
sedesque ibi statuentibus,
id. 18, 5, 11.—
4.
With double acc., to constitute, appoint, create:
Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,
Cic. Att. 14, 1, a, 2:
telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,
Hor. S. 2, 2, 130:
de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,
Plin. 14, 6, 8, § 59:
praefectus his statuitur Andragoras,
Just. 21, 4, 5.—
B.
To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.
1.
Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.
(α).
With dat.:
diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,
that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:
statui mihi tum modum et orationi meae,
imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:
non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,
by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:
cupidinibus statuat natura modum,
Hor. S. 1, 2, 111:
quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?
Val. Max. 9, 2 pr.:
modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),
Plin. 28, 15, 61, § 216:
modum nuptiarum sumptibus statuerunt,
Just. 21, 4, 5:
timori quem meo statuam modum?
Sen. Thyest. 483;
and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,
id. Herc. Fur. 206. —
(β).
With gen.:
honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,
Cic. Sull. 17, 48:
ipse modum statuam carminis,
Ov. Tr. 1, 11, 44:
errorisque sui sic statuisse modum,
Prop. 3, 12 (4, 11), 36:
modum statuunt fellis pondere denarii,
they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—
2.
Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:
hanc tu condicionem statuis Gaditanis,
Cic. Balb. 10, 25:
providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,
id. Rab. Post. 6, 15:
alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,
id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:
pacis legem universae Graeciae statuit,
Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:
statutis condicionibus,
Just. 6, 1, 3:
omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,
id. 18, 5, 14. —
3.
Finem, to assign or put an end to, make an end of:
haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,
Ter. Hec. 1, 2, 21:
et finem statuit cuppedinis atque timoris,
Lucr. 6, 25:
cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,
Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,
terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,
Stat. S. 3, 1, 180:
cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,
since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—
4.
Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:
quae probast mers, pretium ei statuit,
Plaut. Mil. 3, 1, 132:
numquam avare pretium statui arti meae,
Ter. Heaut. prol. 48:
statuit frumento pretium,
Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:
ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,
Liv. 45, 42, 7:
pretium statuit (i. e. vecturae et sali),
id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—
5.
Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):
statutus est comitiis dies,
Liv. 24, 27, 1:
diem patrando facinori statuerat,
id. 35, 35, 15:
multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,
Sall. C. 36, 2:
dies insidiis statuitur,
id. J. 70, 3:
ad tempus locumque colloquio statuendum,
Liv. 28, 35, 4:
subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,
Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:
observans quem statuere diem,
Mart. 4, 54, 6:
noctem unam poscit: statuitur nox,
Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):
institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,
Suet. Claud. 42:
ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,
Just. 1, 10, 1:
quaedam (genera) statutum tempus anni habent,
Plin. 17, 18, 30, § 135:
fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,
Curt. 6, 3, 7:
sacrificium non esse redditum statuto tempore,
id. 8, 2, 6:
statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,
Just. 16, 4, 9:
cum ad statutam horam omnes convenissent,
id. 1, 10, 8:
intra tempus statutum,
fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—
6.
To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:
Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,
Ov. P. 2, 7, 29.—
C.
To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.
1.
Of disputes, differences, questions, etc., between others.
(α).
With interrog.-clause:
ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,
Cic. Balb. 28, 65:
eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,
id. Mil. 2, 4:
in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,
id. Verr. 1, 16, 47:
vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,
id. Caecin. 27, 77:
decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,
id. Quint. 4, 17:
magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,
id. Off. 3, 17, 70:
mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,
id. Mil. 6, 15:
semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,
Liv. 42, 23:
nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,
decide, dictate, id. 44, 22:
nondum statuerat conservaret eum necne,
Nep. Eum. 11, 2:
statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,
Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —
(β).
With de:
ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,
Cic. Att. 16, 16, B, 8:
et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,
id. ib. 4, 2, 4:
ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,
Liv. 42, 22:
si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,
id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:
cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,
Sall. C. 52, 17:
satis visum de Vestilia statuere,
to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:
jus statuendi de procuratoribus,
id. ib. 12, 54:
facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,
id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:
eorum qui de se statuebant humabantur corpora,
Tac. A. 6, 29.—
(γ).
With de and abl. and interrog.-clause:
si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,
Cic. Balb. 8, 22.—
(δ).
With contra:
consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,
Cic. Or. 10, 34. —
(ε).
With indef. obj., usu. a neutr. pron.:
utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?
Cic. Fl. 12, 27:
dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,
id. Mur. 30, 62:
eoque utrique quod statuit contenti sunt,
Caes. B. C. 1, 87:
senatus, ne quid absente rege statueret,
Liv. 39, 24, 13:
maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),
id. 8, 13, 17:
id ubi in P. Licinio ita statutum est,
id. 41, 15, 10:
interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,
Curt. 8, 14, 43:
quid in futurum statuerim, aperiam,
Tac. A. 4, 37:
utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,
Suet. Claud. 12;
qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,
Sen. Med. 2, 199:
non ergo quod libet statuere arbiter potest,
Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:
earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,
Cic. Att. 16, 16, C, 11.—
(ζ).
With de or super and abl.:
vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?
Sall. C. 52, 31:
nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,
Suet. Tib. 13:
ne quid super tanta re absente principe statueretur,
Tac. H. 4, 9.—
(η).
Absol., mostly pass. impers.:
ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,
Liv. 8, 14, 1:
tunc ut quaeque causa erit statuetis,
id. 3, 53, 10:
non ex rumore statuendum,
decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—
(θ).
With cognoscere, to examine ( officially) and decide:
petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,
Caes. B. G. 1, 19:
consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,
Liv. 39, 3, 2:
missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,
id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:
quod causa cognita erit statuendum,
Dig. 2, 11, 2, § 8.—
2.
With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:
numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,
Cic. Phil. 2, 12, 30:
illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,
id. Mur. 12, 27:
neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,
id. de Or. 3, 22, 82:
ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,
id. Tull. 5, 12:
ut statuerem quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:
statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,
id. Ac. 2, 3, 9:
si habes jam statutum quid tibi agendum putes,
id. Fam. 4, 2, 4:
tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,
id. ib. 5, 8, 4:
vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,
Liv. 45, 19, 6:
quam satis statuerat, utram foveret partem,
id. 42, 29, 11:
posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,
Tac. A. 4, 40:
statue quem poenae extrahas,
Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:
vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,
Liv. 34, 2, 4:
proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,
id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:
quidquid nos de communi sententia statuerimus,
Cic. Fam. 4, 1, 2:
sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,
Sen. Herc. Fur. 1306.—
D.
To decree, order, prescribe.
1.
With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:
eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,
Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:
statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,
id. ib. 2, 2, 71, §
173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,
id. ib. 2, 3, 15, §
38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,
id. ib. 2, 2, 42, §
103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,
id. Phil. 2, 38, 97:
(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,
Tac. A. 14, 28:
statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,
id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:
statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,
Liv. 23, 16, 6:
Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,
Cic. Off. 3, 11, 48:
statuunt ut fallere custodes tentent,
Ov. M. 4, 84.—
2.
With acc. (post-Aug.):
remedium statuere,
to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:
Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,
decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):
sic, di, statuistis,
Ov. M. 4, 661.—
3.
With dat. and acc. (not ante-Aug.):
eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,
decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:
Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,
decreed, granted, Tac. A. 13, 34:
biduum criminibus obiciendis statuitur,
are allowed, id. ib. 3, 13:
itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,
Just. 12, 4, 8:
ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,
Stat. Th. 6, 300:
non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,
id. ib. 7, 219:
statuere alicui munera,
Val. Fl. 2, 566.—
4.
With dat. and interrog.-clause:
cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,
Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:
ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,
Liv. 7, 28, 8.—
5.
In partic., of punishment, etc., to decree, measure out, inflict.
(α).
With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):
considerando... in utra (lege) major poena statuatur,
Cic. Inv. 2, 49, 145:
poenam statui par fuisse,
Tac. A. 14, 49:
qui non judicium, sed poenam statui videbant,
id. ib. 11, 6:
eadem poena in Catum Firmium statuitur,
id. ib. 6, 31:
senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,
Suet. Caes. 14;
so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,
Liv. 39, 55, 3; cf.
also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,
Tac. A. 14, 48.— Absol.:
non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),
Tac. A. 3, 70.—
(β).
With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:
obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,
Caes. B. G. 1, 20:
fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:
res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,
Sall. C. 52, 3:
qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,
Ov. P. 2, 2, 119:
si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,
Just. 2, 15, 10.—
(γ).
With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):
in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,
Tac. A. 6, 24 (18).—
(δ).
De capite, to pass sentence of death:
legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,
Cic. Rep. 2, 36, 61.—
E.
Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;
freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,
Cic. Prov. Cons. 5, 10:
P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,
id. Mil. 9, 24:
statuerat excusare,
to decline the office, id. Lig. 7, 21:
cum statuissem scribere ad te aliquid,
id. Off. 1, 2, 4:
quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1:
se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,
id. ib. 2, 5, 40, §
105: nam statueram in perpetuum tacere,
id. Fam. 4, 4, 4:
statueram... nihil de illo dicere,
id. Fragm. Clod. 1, 1:
statueram recta Appia Romam (i. e. venire),
id. Att. 16, 10, 1:
Pompeius statuerat bello decertare,
Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:
triumphare mense Januario statuerat,
id. 39, 15:
immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,
id. 39, 48:
rex quamquam dissimulare statuerat,
id. 42, 21:
opperiri ibi hostium adventum statuit,
id. 42, 54, 9:
ut statuisse non pugnare consules cognitum est,
id. 2, 45, 9:
exaugurare fana statuit,
id. 1, 55, 2:
Delphos mittere statuit,
id. 1, 56, 5:
eos deducere in agros statuerunt,
id. 40, 38, 2:
tradere se, ait, moenia statuisse,
id. 8, 25, 10:
Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,
id. 7, 37, 4:
statuit sic adfectos hosti non obicere,
id. 44, 36, 2:
sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,
Vell. 1, 12, 2:
statui pauca disserere,
Tac. H. 4, 73:
amoliri juvenem specie honoris statuit,
id. A. 2, 42:
statuerat urbem novam condere,
Curt. 4, 8, 1:
statuerat parcere urbi conditae a Cyro,
id. 7, 6, 20:
rex statuerat inde abire,
id. 7, 11, 4:
Alexander statuerat ex Syria petere Africam,
id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,
statutum habere cum animo ac deliberatum,
to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:
caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,
id. Phil. 3, 7, 29.—
F.
To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).
1.
With acc. and inf.
a.
In gen.:
senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,
Cic. Phil. 12, 5, 12:
statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,
id. Verr. 2, 3, 35, § 81:
quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,
id. ib. 2, 3, 62, §
144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?
id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:
is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,
id. Pis. 13, 29:
tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?
id. Verr. 2, 3, 58, § 133:
si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,
we were sure, id. Quint. 30, 92:
non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,
id. Verr. 2, 3, 90, § 211:
hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,
assume, id. Off. 3, 6, 28:
cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,
had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:
quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,
id. Planc. 21, 51:
quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,
id. Fam. 5, 13, 1:
hoc anno statuit temporis esse satis,
Ov. F. 1, 34:
nolim statuas me mente maligna id facere,
Cat. 67, 37.— So with sic:
velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,
Cic. Fam. 7, 33 fin.:
ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,
I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:
quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,
id. ib. 64, 135:
sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,
id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:
ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,
Cic. Att. 1, 5, 4:
qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,
id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:
si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,
that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:
quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,
id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—
b.
Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):
cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,
Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:
quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?
id. Quint. 24, 76:
ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
id. Off. 3, 16, 67:
Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,
Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:
hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,
Cic. Prov. Cons. 6, 14:
quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?
id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,
hoc si ita statuetis,
id. ib. 16, 47.—
c.
Esp. with gerund.-clause.
(α).
To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:
tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?
did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §
103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,
id. Fam. 5, 2, 10:
statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,
id. Sest. 10, 24:
Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,
Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:
ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,
acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —
(β).
To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:
manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,
Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:
ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,
id. Fam. 5, 2, 1:
statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,
id. Clu. 6, 16:
Caesar statuit exspectandam classem,
Caes. B. G. 3, 14:
non expectandum sibi statuit dum, etc.,
id. ib. 1, 11:
quod eo tempore statuerat non esse faciendum,
id. B. C. 3, 44:
statuit sibi nihil agitandum,
Sall. J. 39, 5:
Metellus statuit alio more bellum gerendum,
id. ib. 54, 5:
Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,
Nep. Alcib. 10, 2:
sororis filios tollendos statuit,
Just. 38, 1.—
2.
With ut:
si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),
Cic. Caecin. 24, 69:
ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),
id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:
cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,
Cic. Mur. 14, 32.—
3.
With two acc. (= duco, existimo):
omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,
regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:
Anaximenes aera deum statuit,
id. N. D. 10, 26:
voluptatem summum bonum statuens,
id. Off. 1, 2, 5:
video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,
id. Sest. 69, 144:
si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,
id. Lael. 11, 38:
Hieronymus summum bonum statuit non dolere,
id. Fin. 2, 6, 19:
noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,
id. Leg. 3, 2, 5:
decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,
Tac. A. 12, 7:
optimum in praesentia statuit reponere odium,
id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):
vidistis senem... statutum, ventriosum?
Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):
Dei,
Lact. 2, 16, 14:
Parcarum leges ac statuta,
id. 1, 11, 14:
statuta Dei et placita,
id. 7, 25, 8.

Lewis & Short latin dictionary > statuo
16 gradus

grădus, ūs (archaic gen. sing. graduis, Varr. ap. Non. 494, 17; dat. gradu, Lucil. ap. Fest. s. v. remeligines, p. 276 Müll.), m. [kindr. with Sanscr. kram, to go; v. gradior], a step, pace (cf.: gressus, passus, incessus).
I.
Lit.:
ad hanc conversionem, quae pedibus et gradu non egeret, ingrediendi membra non dedit,
Cic. Univ. 6: quaenam vox ex te resonans meo gradu remoram facit? Lucil. l. l.: gradum proferre pedum, Enn. ap. Fest. S. V. PEDUM, p. 249, a Müll. (Trag. v. 248 Vahl.): quo nunc incerta re atque inorata gradum Regredere conare? id. ap. Non. 166, 23 (Trag. v. 12 Vahl.):
gradum facere,
Cic. de Or. 2, 61, 249:
tollere gradum,
Plaut. Bacch. 3, 6, 6:
ad forum suspenso gradu placide ire perrexi,
Ter. Phorm. 5, 6, 27:
quieto et placido gradu sequi,
Phaedr. 2, 7, 6; cf.
, on the contrary: celeri gradu Eunt uterque,
Plaut. Trin. 3, 1, 22:
ut tu es gradibus grandibus,
id. Ep. 1, 1, 11:
citato gradu in hostem ducere,
Liv. 28, 14, 17:
concito gradu properare,
Phaedr. 3, 2, 11:
gradum celerare,
to hasten, Verg. A. 4, 641: so,
corripere,
Hor. C. 1, 3, 33:
addere,
Liv. 26, 9, 5:
sistere,
Verg. A. 6, 465:
sustinere,
Ov. F. 6, 398:
revocare,
Verg. A. 6, 128:
referre,
Ov. F. 5, 502:
vertere,
Stat. Th. 8, 138 et saep.:
peditum aciem instructam pleno gradu in hostem inducit,
at full pace, at a quick step, Liv. 4, 32, 10; 34, 15, 3; 34, 16, 2; cf.: militari gradu viginti milia passuum horis quinque dumtaxat aestivis conficienda sunt;
pleno autem gradu, qui citatior est, totidem horis XXIV. milia peragenda sunt,
Veg. 1, 9:
modico gradu,
Liv. 30, 5, 3: presso gradu, = badên, with measured step, a moderate pace, id. 28, 14, 14:
citato gradu,
id. 28, 14, 17; Trebon. ap. Cic. Fam. 12, 16, 2: non gradu, sed praecipiti cursu a virtute descitum, ad vitia transcursum, step by step, = gradatim, Vell. 2, 1, 1:
per gradus,
Ov. M. 2, 354.—
B.
Trop., a step, stage, degree:
quem mortis timuit gradum,
pace, approach, Hor. C. 1, 3, 17:
hunc quasi gradum quendam atque aditum ad cetera factum intelligitis,
Cic. Agr. 2, 15, 38; cf.:
itaque majoribus nostris in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est,
id. Verr. 2, 2, 1, § 3; Quint. 3, 6, 8; so,
Crassus Licinius nec consul nec praetor ante fuerat, quam censor est factus: ex aedilitate gradum censuram fecit,
Liv. 27, 6, 17; 6, 35, 2 Drak.:
hunc gradum mei reditus esse, quod mulieres revertissent,
a step towards my return, Cic. Att. 7, 23, 2; cf. Liv. 6, 42, 2:
notitiam primosque gradus vicinia fecit: Tempore crevit amor,
Ov. M. 4, 59; cf. Prop. 1, 13, 8:
cum consuleretur, quid sentiret, Non possum, inquit, tibi dicere: nescio enim quid de gradu faciat: tamquam de essedario interrogaretur,
i. e. of the Peripatetics, Sen. Ep. 29:
etsi spondeus, quod est e longis duabus, hebetior videtur et tardior, habet tamen stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum,
pace, Cic. Or. 64, 216.
II.
Transf.
A.
In milit. and gladiator's lang., station, position, ground taken by a combatant:
obnisos vos (velim) stabili gradu impetum hostium excipere,
Liv. 6, 12, 8; cf. Tac. H. 2, 35:
de gradu libero ac stabili conari,
Liv. 34, 39, 3:
in suo quisque gradu obnixi, urgentes scutis, sine respiratione ac respectu pugnabant,
id. 8, 38, 11:
inque gradu stetimus, certi non cedere,
Ov. M. 9, 43:
hostes gradu demoti,
Liv. 6, 32, 8 Drak. N. cr.; for which:
turbare ac statu movere,
id. 30, 18, 4.—
2.
Trop., a firm position or stand:
corda virum mansere gradu,
i. e. firm, steadfast, Sil. 16, 21:
fortis et constantis est, non perturbari in rebus asperis, nec tumultuantem de gradu deici, ut dicitur,
to let one's self be disconcerted, Cic. Off. 1, 23, 80; cf.:
dejectus de gradu,
id. Att. 16, 15, 3: motus gradu, Sen. Const. Sap. 19:
gradu depulsus,
Nep. Them. 5, 1; cf.:
nam si gradum, si caritatem filii apud te haberem,
Liv. 40, 9, 3.—
B.
That on which one steps, a step or round of a ladder, a stair.
1.
Lit. (usu. in plur.): quemadmodum scalarum gradus si alios tollas, alios incidas, etc., Caecin. ap. Cic. Fam. 6, 7, 3:
haerent parietibus scalae, postesque sub ipsos Nituntur gradibus,
Verg. A. 2, 443:
gradus templorum,
Cic. Att. 4, 1, 5:
gradus ejusdem templi tollebantur,
id. Sest. 15, 34; cf.:
aerea cui (templo) gradibus surgebant limina,
Verg. A. 1, 448; Vell. 2, 3, 1:
pro Palatii gradibus,
Suet. Ner. 8; id. Vit. 15:
praeceps per gradus ire,
id. Calig. 35:
si gradibus trepidatur ab imis,
Juv. 3, 200.—
(β).
Sing.:
cum dextro pede primus gradus ascenditur,
Vitr. 3, 3.—
b.
Transf., of things that rise by steps.
(α).
In hair-dressing, a braid of hair:
caput in gradus atque anulos comptum,
Quint. 12, 10, 47:
comam in gradus frangere,
id. 1, 6, 44; cf.:
coma in gradus formata,
Suet. Ner. 51.—
(β).
In econom. lang., a spit or such a depth of earth as can be dug at once with the spade, Col. 3, 13, 19; 4, 1, 3.—
(γ).
In math., a degree of a circle, Manil. 1, 579.—
(δ).
In veterin. lang., a wrinkle on the roof of a horse's mouth, Veg. Vet. 1, 2; 32; 4, 2.—
2.
Trop., a step, degree in tones, in age, relationship, rank, etc. (equally common in sing. and plur.):
ille princeps variabit et mutabit, omnes sonorum tum intendens tum remittens persequetur gradus,
Cic. Or. 18, 59; cf. id. de Or. 3, 61, 227:
ab ima ad summam (vocem) ac retro multi sunt gradus,
Quint. 11, 3, 15; cf. Vulg. Psa. 119 Tit. et saep.:
Paulatim gradus aetatis scandere adultae,
Lucr. 2, 1123; cf.:
quod tanta penuria est in omni vel honoris vel aetatis gradu, ut, etc.,
Cic. Fam. 3, 11, 3; so,
aetatis,
Vell. 2, 36, 2; Quint. 3, 7, 15; Suet. Aug. 79; id. Tit. 3 al.:
unus gradus et una progenies,
Lact. 2, 10, 10:
nostri quoque sanguinis auctor Juppiter est, totidemque gradus distamus ab illo,
Ov. M. 13, 143; cf.:
a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu,
Suet. Aug. 4; id. Ner. 2:
qui (populus) te tam mature ad summum imperium per omnes honorum gradus extulit,
Cic. Cat. 1, 11, 28:
gradus dignitatis,
id. Rep. 1, 27; cf. id. ib. 1, 27 fin.—Sing.:
ex tam alto dignitatis gradu,
Cic. Lael. 3, 12 fin.:
gradus altior, altissimus, amplissimus, dignitatis,
id. Clu. 55, 150; id. Phil. 1, 6, 14; id. Mur. 14, 30; cf. also id. ib. 27, 55:
summum in praefectura florentissima gradum tenere et dignitatis et gratiae,
id. Planc. 13, 32:
a senatorio gradu longe abesse,
id. de Imp. Pomp. 21, 61; cf.:
ascendens gradibus magistratuum,
id. Brut. 81, 281.—Without gen.:
etenim quis est civis praesertim hoc gradu, quo me vos esse voluistis, tam oblitus beneficii vestri, etc.,
id. Phil. 6, 7, 18; id. Ac. 2, 2, 6:
omni gradu amplissimo dignissimus,
id. Fam. 6, 10, 2:
gradus officiorum,
id. Off. 1, 45, 160:
temporum servantur gradus,
id. Part. 4, 12: cf.:
non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum,
id. Off. 1, 18, 59:
gradus cognationis,
Dig. 38, 10, 1 sqq.:
v. de gradibus,
Paul. Sent. 4, 11, 1 -8:
agnationis,
Gai. Inst. 3, 10, 11:
si plures eodem gradu sint agnati,
Ulp. Fragm. 26, 5: cognati ex transverso gradu usque ad quartum gradum, i. e. collateral kindred (opp. parentes et liberi), id. ib. 5, 6:
gradus plures sunt societatis hominum,
id. ib. 1, 17, 53:
peccatorum gradus,
id. Verr. 2, 3, 74, § 172:
oratorum aetates et gradus,
id. Brut. 32, 122; cf.:
gradus et dissimilitudines Atticorum,
id. ib. 82, 285:
accendendi judicis plures sunt gradus,
Quint. 11, 3, 166; 6, 4, 67: nec gradus est ultra Fabios cognominis ullus;
Illa domus meritis Maxima dicta suis,
Ov. F. 1, 605:
si ita esset, quid opus erat te gradatim istuc pervenire?... A beatis ad virtutem, a virtute ad rationem video te venisse gradibus,
Cic. N. D. 1, 32, 89; cf.:
omnes gradus virtutis implere,
Lact. 5, 14, 18; and:
hi plerumque gradus,
Juv. 11, 46.

Lewis & Short latin dictionary > gradus
17 jure

1.
jūs, jūris, n. [kindred to Sanscr. yūsh, the same; cf. Gr. zômos], broth, soup, sauce (class.):
cum una multa jura confundit cocus,
Plaut. Most. 1, 3, 120:
quo pacto ex jure hesterno panem atrum vorent,
Ter. Eun. 5, 4, 17:
in jus vocat pisces cocus,
Varr. R. R. 3, 9:
negavit, se jure illo nigro delectatum,
Cic. Tusc. 5, 34, 98:
in ea cena cocus meus praeter jus fervens nihil potuit imitari,
id. Fam. 9, 20, 2:
tepidum,
Hor. S. 1, 3, 81:
male conditum,
id. ib. 2, 8, 69.—In a sarcastic lusus verbb.: Verrinum, hog-broth, or the justice of Verres, Cic. Verr. 2, 1, 46, § 121.—
II.
Transf., juice, mixture:
addita creta in jus idem,
the juice of the purple-fish, Plin. 35, 6, 26, § 44.
2.
jūs, jūris ( gen. plur. jurum for jurium, Plaut. Ep. 3, 4, 86; Cato ap. Charis. p. 72 and 109 P.:
juribus,
Dig. 13, 5, 3, § 1; Charis. p. 19: jure, arch. dat., Liv. 42, 28, 6; Corp. Ins. Lat. 198, 31), n. [kindred with Sanscr. yu, to join; cf. zeugnumi, jungo, qs. the binding, obliging; cf. lex from ligo], right, law, justice.
I.
Lit. (class.; in plur. very rare, except in nom. and acc.), that which is binding or obligatory; that which is binding by its nature, right, justice, duty:
juris praecepta sunt haec, honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere,
Just. Inst. 1, 1, 3: jus naturale est quod natura omnia animalia docuit...videmus etenim cetera quoque animalia istius juris perita censeri, Dig. 1, 1, 1, § 3; Just. Inst. 1, 2 prooem.: omnes boni ipsam aequitatem et jus ipsum amant;
per se jus est appetendum,
Cic. Leg. 1, 18, 48: Gy. Amabo, hicine istuc decet? Le. Jusque fasque est, Plaut. As. 1, 1, 20:
jus hic orat,
id. Trin. 5, 2, 37; id. Ps. 1, 5, 123:
omnium legum atque jurium fictor, conditor cluet,
id. Ep. 3, 4, 90:
jus hominum situm est in generis humani societate,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
tenere,
id. Caecin. 11:
obtinere,
to maintain, id. Quint. 9:
de jure alicui respondere,
to lay down the law, id. de Or. 2, 33, 142:
respondere,
id. Leg. 1, 4, 12: dicere, to pronounce judgment, give a judicial decision, as, e. g. the prætor:
a Volcatio, qui Romae jus dicit,
id. Fam. 13, 14; Verg. A. 7, 246; cf.:
jura dare,
id. ib. 1, 507:
praetor quoque jus reddere dicitur, etiam cum inique decernit,
Dig. 1, 1, 11: quid dubitas dare mihi argentum? S. Jus petis, fateor, you ask what is right, reasonable, Plaut. Ps. 5, 2, 16:
jus publicum,
common right, Ter. Phorm. 2, 3, 65:
jura communia,
equal rights, Cic. Div. 1, 5:
divina ac humana,
id. Off. 1, 26:
belli,
id. Div. 2, 77:
gentium,
the law of nations, id. Off. 3, 5:
quod naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes populos peraeque custoditur, vocaturque jus gentium,
Gai. Inst. 1, 1:
civile,
the civil law, Cic. Verr. 2, 1, 42, § 109: quod quisque populus ipse sibi jus constituit, id ipsius proprium est vocaturque jus civile, Gai Inst. 1, 1:
pontificium,
Cic. Dom. 13, 34:
praediatorium,
id. Balb. 20:
conjugialia,
Ov. M. 6, 536:
jus est, apponi pernam frigidam,
Plaut. Pers. 1, 3, 26:
jus fasque est,
human and divine right, id. Cist. 1, 1, 22:
juris nodos solvere,
Juv. 8, 50.— Abl.: jūrĕ, adverb., with justice, justly:
jure in eum animadverteretur,
Cic. Verr. 2, 5, 8, § 19:
jure ac merito,
id. ib. 2, 5, 67, § 172; id. Cat. 3, 6, 14; Juv. 2, 34:
et jure fortasse,
id. Tusc. 3, 12, 26:
et fortasse suo jure,
id. Fin. 5, 2, 4:
te ipse, jure optimo, merito incuses licet,
with perfect justice, Plaut. Most. 3, 2, 24:
optimo jure,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf.: pleno jure, Gai Inst. 1, 5, 14:
justo jure,
Liv. 21, 3, 4; cf.
opp. to injuria: non quaero, jure an injuria sint inimici,
Cic. Verr. 2, 2, 61, § 150: summum jus, the extremity or utmost rigor of the law:
non agam summo jure tecum,
id. ib. 2, 5, 2, §
4: ex quo illud, Summum jus, summa injuria, factum est jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33;
so opp. (aequum et bonum habere quod defendant), si contra verbis et litteris, et, ut dici solet, summo jure contenditur,
id. Caecin. 23, 65.
II.
Transf.
A.
A place where justice is administered, a court of justice:
in jus ambula,
come before a magistrate, Plaut. Rud. 3, 6, 22; Ter. Phorm. 5, 7, 43:
in jus ire,
Nep. Att. 6, 4:
cum ad praetorem in jus adissemus,
Cic. Verr. 2, 4, 65, § 147:
in jus acres procurrunt,
Hor. S. 1, 7, 20:
aliquem in jus vocare,
Cic. Verr. 2, 2, 76, § 187; Hor. S. 2, 5, 29:
aliquem in jus rapere,
id. ib. 1, 9, 77;
2, 3, 72: trahere,
Juv. 10, 87.—
B.
Justice, justness of a thing:
absolverunt, admiratione magis virtutis, quam jure causae,
Liv. 1, 26.—
C.
Legal right, power, authority, permission:
cum plebe agendi,
Cic. Leg. 2, 12, 31:
materiae caedendae,
Liv. 5, 55.—Of particular rights: jus eundi, a right of way, Gai Inst. 2, 31:
jus agendi, aquamve ducendi,
id. ib.:
altius tollendi vel prospiciendi,
id. ib. 4, 3: jus civitatis, the right to obtain the privileges of citizenship (cf. civitas;
v. Krebs, Antibarb. p. 640),
Cic. Arch. 5, 11; id. Caecin. 34, 98; 35, 102; id. Verr. 2, 4, 11,§ 26:
jus capiendi,
Juv. 1, 56:
testandi,
id. 16, 51; cf. 6, 217: jus trium liberorum, Sen. ap. Lact. 1, 16, 10:
patrium,
the power of life and death over their children, Liv. 1, 26:
homines recipere in jus dicionemque,
id. 21, 61:
sub jus judiciumque regis venire,
id. 39, 24:
(homo) sui juris,
his own master, independent, Cic. Verr. 2, 1, 7, § 18:
jus ad mulieres,
over the women, Plaut. Cas. 2, 2, 22:
ut eodem jure essent, quo fuissent,
Cic. Verr. 2, 3, 6, § 13; cf.:
melius, quod nil animis in corpora juris natura indulget,
Juv. 2, 139.— The legal forms of the old jurists:
jus Flavianum,
Dig. 1, 2, 2, § 7.

Lewis & Short latin dictionary > jure
18 jus

1.
jūs, jūris, n. [kindred to Sanscr. yūsh, the same; cf. Gr. zômos], broth, soup, sauce (class.):
cum una multa jura confundit cocus,
Plaut. Most. 1, 3, 120:
quo pacto ex jure hesterno panem atrum vorent,
Ter. Eun. 5, 4, 17:
in jus vocat pisces cocus,
Varr. R. R. 3, 9:
negavit, se jure illo nigro delectatum,
Cic. Tusc. 5, 34, 98:
in ea cena cocus meus praeter jus fervens nihil potuit imitari,
id. Fam. 9, 20, 2:
tepidum,
Hor. S. 1, 3, 81:
male conditum,
id. ib. 2, 8, 69.—In a sarcastic lusus verbb.: Verrinum, hog-broth, or the justice of Verres, Cic. Verr. 2, 1, 46, § 121.—
II.
Transf., juice, mixture:
addita creta in jus idem,
the juice of the purple-fish, Plin. 35, 6, 26, § 44.
2.
jūs, jūris ( gen. plur. jurum for jurium, Plaut. Ep. 3, 4, 86; Cato ap. Charis. p. 72 and 109 P.:
juribus,
Dig. 13, 5, 3, § 1; Charis. p. 19: jure, arch. dat., Liv. 42, 28, 6; Corp. Ins. Lat. 198, 31), n. [kindred with Sanscr. yu, to join; cf. zeugnumi, jungo, qs. the binding, obliging; cf. lex from ligo], right, law, justice.
I.
Lit. (class.; in plur. very rare, except in nom. and acc.), that which is binding or obligatory; that which is binding by its nature, right, justice, duty:
juris praecepta sunt haec, honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere,
Just. Inst. 1, 1, 3: jus naturale est quod natura omnia animalia docuit...videmus etenim cetera quoque animalia istius juris perita censeri, Dig. 1, 1, 1, § 3; Just. Inst. 1, 2 prooem.: omnes boni ipsam aequitatem et jus ipsum amant;
per se jus est appetendum,
Cic. Leg. 1, 18, 48: Gy. Amabo, hicine istuc decet? Le. Jusque fasque est, Plaut. As. 1, 1, 20:
jus hic orat,
id. Trin. 5, 2, 37; id. Ps. 1, 5, 123:
omnium legum atque jurium fictor, conditor cluet,
id. Ep. 3, 4, 90:
jus hominum situm est in generis humani societate,
Cic. Tusc. 1, 26, 64:
tenere,
id. Caecin. 11:
obtinere,
to maintain, id. Quint. 9:
de jure alicui respondere,
to lay down the law, id. de Or. 2, 33, 142:
respondere,
id. Leg. 1, 4, 12: dicere, to pronounce judgment, give a judicial decision, as, e. g. the prætor:
a Volcatio, qui Romae jus dicit,
id. Fam. 13, 14; Verg. A. 7, 246; cf.:
jura dare,
id. ib. 1, 507:
praetor quoque jus reddere dicitur, etiam cum inique decernit,
Dig. 1, 1, 11: quid dubitas dare mihi argentum? S. Jus petis, fateor, you ask what is right, reasonable, Plaut. Ps. 5, 2, 16:
jus publicum,
common right, Ter. Phorm. 2, 3, 65:
jura communia,
equal rights, Cic. Div. 1, 5:
divina ac humana,
id. Off. 1, 26:
belli,
id. Div. 2, 77:
gentium,
the law of nations, id. Off. 3, 5:
quod naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes populos peraeque custoditur, vocaturque jus gentium,
Gai. Inst. 1, 1:
civile,
the civil law, Cic. Verr. 2, 1, 42, § 109: quod quisque populus ipse sibi jus constituit, id ipsius proprium est vocaturque jus civile, Gai Inst. 1, 1:
pontificium,
Cic. Dom. 13, 34:
praediatorium,
id. Balb. 20:
conjugialia,
Ov. M. 6, 536:
jus est, apponi pernam frigidam,
Plaut. Pers. 1, 3, 26:
jus fasque est,
human and divine right, id. Cist. 1, 1, 22:
juris nodos solvere,
Juv. 8, 50.— Abl.: jūrĕ, adverb., with justice, justly:
jure in eum animadverteretur,
Cic. Verr. 2, 5, 8, § 19:
jure ac merito,
id. ib. 2, 5, 67, § 172; id. Cat. 3, 6, 14; Juv. 2, 34:
et jure fortasse,
id. Tusc. 3, 12, 26:
et fortasse suo jure,
id. Fin. 5, 2, 4:
te ipse, jure optimo, merito incuses licet,
with perfect justice, Plaut. Most. 3, 2, 24:
optimo jure,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf.: pleno jure, Gai Inst. 1, 5, 14:
justo jure,
Liv. 21, 3, 4; cf.
opp. to injuria: non quaero, jure an injuria sint inimici,
Cic. Verr. 2, 2, 61, § 150: summum jus, the extremity or utmost rigor of the law:
non agam summo jure tecum,
id. ib. 2, 5, 2, §
4: ex quo illud, Summum jus, summa injuria, factum est jam tritum sermone proverbium,
id. Off. 1, 10, 33;
so opp. (aequum et bonum habere quod defendant), si contra verbis et litteris, et, ut dici solet, summo jure contenditur,
id. Caecin. 23, 65.
II.
Transf.
A.
A place where justice is administered, a court of justice:
in jus ambula,
come before a magistrate, Plaut. Rud. 3, 6, 22; Ter. Phorm. 5, 7, 43:
in jus ire,
Nep. Att. 6, 4:
cum ad praetorem in jus adissemus,
Cic. Verr. 2, 4, 65, § 147:
in jus acres procurrunt,
Hor. S. 1, 7, 20:
aliquem in jus vocare,
Cic. Verr. 2, 2, 76, § 187; Hor. S. 2, 5, 29:
aliquem in jus rapere,
id. ib. 1, 9, 77;
2, 3, 72: trahere,
Juv. 10, 87.—
B.
Justice, justness of a thing:
absolverunt, admiratione magis virtutis, quam jure causae,
Liv. 1, 26.—
C.
Legal right, power, authority, permission:
cum plebe agendi,
Cic. Leg. 2, 12, 31:
materiae caedendae,
Liv. 5, 55.—Of particular rights: jus eundi, a right of way, Gai Inst. 2, 31:
jus agendi, aquamve ducendi,
id. ib.:
altius tollendi vel prospiciendi,
id. ib. 4, 3: jus civitatis, the right to obtain the privileges of citizenship (cf. civitas;
v. Krebs, Antibarb. p. 640),
Cic. Arch. 5, 11; id. Caecin. 34, 98; 35, 102; id. Verr. 2, 4, 11,§ 26:
jus capiendi,
Juv. 1, 56:
testandi,
id. 16, 51; cf. 6, 217: jus trium liberorum, Sen. ap. Lact. 1, 16, 10:
patrium,
the power of life and death over their children, Liv. 1, 26:
homines recipere in jus dicionemque,
id. 21, 61:
sub jus judiciumque regis venire,
id. 39, 24:
(homo) sui juris,
his own master, independent, Cic. Verr. 2, 1, 7, § 18:
jus ad mulieres,
over the women, Plaut. Cas. 2, 2, 22:
ut eodem jure essent, quo fuissent,
Cic. Verr. 2, 3, 6, § 13; cf.:
melius, quod nil animis in corpora juris natura indulget,
Juv. 2, 139.— The legal forms of the old jurists:
jus Flavianum,
Dig. 1, 2, 2, § 7.

Lewis & Short latin dictionary > jus
19 finis

fīnis, is (abl. regularly fine;
fini,
Lucr. 1, 978;
also fine,
ib. 976;
and adverb. fini, ea fini, qua fini,
Cato, R. R. 21, 3; 28, 2; 154; Gell. 1, 3, 30; 7, 3, 29; Dig. 16, 2, 19), m. (f. mostly ante- and post-class. and poet., and only in sing., Att., Caecil., Varr., Sisenn. ap. Non. 205, 6 sq.; Lucr. 1, 107; 551; 555; 561 sq.; cf. Lachm. p. 43; Verg. A. 2, 554; 5, 328; 384; 12, 793 al.;
rarely in class. prose,
Cic. Leg. 2, 22, 55; id. Fam. 12, 1, 1; id. Att. 9, 10, 4; Liv. 4, 2, 4 Weissenb. ad loc.; 9, 26, 9; 22, 57, 5; Plin. 30, 10, 24, § 82; 33, 1, 1, § 3; 33, 6, 31, § 98 al.; plur. f. only Varr. L. L. 5, 1, 13; v. Neue, Formenl. 1, 703) [for fidnis, root bhid-, fid-, v. findo; for the suffix, cf.: pa-nis, ig-nis, etc.], a boundary, limit, border, = terminus, horos.
I.
Lit.:
accessit propius et jam ingrediens intra finem ejus loci, quem oleae terminabant, etc.,
Cic. Caecin. 8, 22:
fere ad extremum finem provinciae Galliae,
Liv. 40, 16, 5; cf. id. 33, 37, 6:
Philaenōn arae, quem locum Aegyptum vorsus finem imperii habuere Carthaginienses,
Sall. J. 19, 3:
quem ad finem porrecta ac loca aperta pertinebant, cedentes (hostes) insequi,
as far as, Caes. B. G. 2, 19, 5:
quibus venientibus ad finem legatio Veientium obviam fuit,
Liv. 4, 58, 1; cf.:
nulla legatio ad finem praesto fuerat,
id. 38, 15, 10; 10, 35, 1:
haud procul Argivorum fine positis castris,
id. 28, 5, 5; cf. id. 35, 27, 9 Drak.—In plur.:
vicini nostri hic ambigunt de finibus,
Ter. Heaut. 3, 1, 93:
nec Mamilia lege singuli, sed ex his tres arbitri fines regemus,
Cic. Leg. 1, 21, 55 (v. rego, I. B.):
in finibus Lycaoniae, mihi litterae redditae sunt,
id. Fam. 15, 1, 2: Q. Fabius Labeo arbiter Nolanis et Neapolitanis de finibus a senatu datus... fines [p. 752] terminare, id. Off. 1, 10, 33; cf.:
SEX. ATILIVS INTER ATESTINOS ET VEICETINOS FINIS TERMINOSQVE STATVI IVSIT,
Inscr. Orell. 3110:
fines proferre, propagare,
Cic. Rep. 3, 12; id. Mur. 9, 22:
inter eos fines, quos feci,
Liv. 1, 18, 9:
atque hominum finem Gades Calpenque secutus,
Sil. 1, 141.—
B.
Transf.
1.
In plur., borders, and hence territory, land, country enclosed within boundaries:
propere de finibus suis exercitus deducerent,
Plaut. Am. 1, 1, 60:
per agrum Sequanorum iter in Santonum fines facere, qui non longe a Tolosatium finibus absunt,
Caes. B. G. 1, 10, 1; cf.:
si suas copias Aedui in fines Bellovacorum introduxerint,
id. ib. 2, 5, 3:
civitatum fines incolere,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 8:
ego his finibus ejectus sum, quos, etc.,
Sall. J. 14, 8:
neque flumen neque mons erat, qui fines eorum discerneret,
id. ib. 79, 3:
Multum interest, alienos populare fines an tuos uri exscindive videas,
Liv. 28, 44, 2:
veteres nullum animal sacrum in finibus suis esse patiebantur, sed abigebant ad fines deorum, quibus sacrum esset,
where these gods were worshipped, Macr. S. 3, 7, 6.—
2.
Fine or fini alicujus rei, up to, as far as, a certain point (very rare):
matresfamiliae de muro pectoris fine prominentes passis manibus obtestabantur Romanos, ut, etc.,
Caes. B. G. 7, 47, 5 Oud. N. cr. (al. pectore nudo); so,
fine inguinum ingrediuntur mare,
Sall. H. Fragm. 3, 38 Gerl. (in Arus. Mess. p. 231 ed. Lind.):
fine genūs vestem ritu succincta Dianae,
Ov. M. 10, 536:
per mare umbilici fine ingressi, Auct. B. Afr. 85, 1: amphoras nolito implere nimium ansarum infimarum fini,
Cato, R. R. 113, 2: Asiam orientis fine a Macedonibus perdomitam, Justin. 30, 4.
II.
Trop., a limit, bound:
Crassus mihi visus est oratoris facultatem non illius artis terminis, sed ingenii sui finibus, immensis paene, describere,
Cic. de Or. 1, 49, 214; cf.:
certos mihi fines terminosque constituam, extra quos egredi non possim,
id. Quint. 10, 35:
finem et modum transire,
to go beyond all bounds and measure, id. Off. 1, 29, 102; cf.:
transcendere fines Juris,
Lucr. 3, 60:
modum aliquem et finem orationi facere,
Cic. Verr. 2, 2, 48, § 118:
est modus in rebus, sunt certi denique fines, Quos ultraque citraque nequit consistere rectum,
Hor. S. 1, 1, 106:
intra Naturae fines vivere,
id. ib. 50:
(dixit) mulierem quinque pueros enixam... eumque esse finem multijugae hominum partionis,
Gell. 10, 2, 1:
consulta, quibus sedecim stipendiorum finem expresserant,
term, limit, Tac. A. 1, 78:
his finibus luxuriam coercere,
Gell. 2, 24, 15.—Hence, the starting-point in a race:
Inde, ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes Prosiluere suis (of vessels),
Verg. A. 5, 139.—
B.
Transf., like telos.
1.
An end:
in hoc (aequo judicio) uno denique falsae infamiae finis aliquis atque exitus reperiatur,
Cic. Clu. 3, 7:
dicendi finem facere,
id. Sest. 65, 136; cf.:
si placet, in hunc diem hactenus... finem disputandi facere,
id. Rep. 2, 44 fin.:
scribendi,
id. de Or. 2, 55, 224:
maledictis,
Ter. Heaut. prol. 34:
injuriis,
Caes. B. G. 1, 33, 1:
vitae finem afferre alicui,
Cic. Phil. 6, 1, 2; cf.:
quando finem habet motus, vivendi finem habeat necesse est,
id. Rep. 6, 25:
finem judiciariae controversiae constituere,
id. Verr. 2, 1, 2, § 5:
oratio lecta ad eum finem, quem, etc.,
as far as, id. de Or. 1, 34, 154:
ludus repertus, et longorum operum finis,
Hor. A. P. 406:
imperium sine fine,
everlasting, Verg. A. 1, 279:
pigetque actorum sine fine mihi,
Ov. M. 2, 387:
poscens sine fine oscula,
id. ib. 4, 334 al.—Adverb.: ad eum finem, until that:
amor bestiarum in educandis custodiendisque iis, quae procreaverunt, usque ad eum finem, dum possint se ipsa defendere,
Cic. N. D. 2, 51, 129:
mansit in condicione usque ad eum finem, dum judices rejecti sunt,
id. Verr. 1, 6, 16: quem ad finem, till when? how long? quamdiu furor iste tuus eludet? quem ad finem sese effrenata jactabit audacia? id. Cat. 1, 1, 1:
piratam vivum tenuisti: quem ad finem? dum cum imperio fuisti,
id. Verr. 2, 5, 29, § 75; id. Mur. 5, 11; id. Fam. 9, 26, 1; cf.: Lu. Sequere... In. Sequor:
sed finem fore quem dicam nescio (i. e. sequendi),
Plaut. Trin. prol. 2.—
b.
In partic.
(α).
The end of life, latter end, death (not till after the Aug. per.):
comperit invidiam supremo fine domari,
i. e. after death, Hor. Ep. 2, 11, 12: tu ne quaesieris, quem mihi, quem tibi Finem di dederint, id. C. 1, 11, 2:
nec quicquam jam de fine, si fata poscerent, recusans,
Vell. 2, 123, 2; Sen. Ep. 30, 3; Val. Max. 3, 3, 4 ext.:
septem a Neronis fine menses sunt,
Tac. H. 1, 37:
Augusti,
id. A. 1, 4; 1, 16; 2, 39:
voluntarius,
id. ib. 4, 19; 15, 63 et saep.—
(β).
The end, extremity of an ascending series, i. e. the highest point, greatest degree, summit: sentis credo, me jam diu, quod telos Graeci dicunt, id dicere tum extremum, tum ultimum, tum summum:
licebit etiam finem pro extremo aut ultimo dicere,
Cic. Fin. 3, 7, 26; cf. id. ib. 1, 4, 11; and:
ad finem bonorum, quo referuntur et cujus causa sunt facienda omnia,
the chief good, id. Leg. 1, 20, 52:
fines bonorum et malorum,
id. Fin. 1, 17, 55; hence the title of Cicero's treatise De Finibus, analog. to the Gr. peri telôn; cf. id. Att. 13, 21, 4, with ib. 19, 4:
honorum populi finis est consulatus,
id. Planc. 25, 60:
quemque sperandi sibi, eundem bene dicendi finem proponerent,
id. Tusc. 2, 1, 3:
duodecim tabulae, finis aequi juris,
Tac. A. 3, 27. —
(γ).
An end, purpose, aim, object (but an end subjectively regarded, as an intention, or design, is propositum, consilium, mens, etc.):
omnes artes habere finem aliquem propositum, ad quem tendunt,
Quint. 2, 17, 22:
laudis et gloriae,
id. 8, 3, 11:
domus finis est usus,
Cic. Off. 1, 39, 138:
officium ejus facultatis videtur esse, dicere apposite ad persuasionem: finis, persuadere dictione,
id. Inv. 1, 5, 6; cf. id. ib. 2, 51, 156; id. Part. Or. 4, 11; id. de Or. 1, 42, 188; 2, 34, 145; Quint. 2, 15, 6:
quem finem vel quid summum et ultimum habeat rhetorice,
id. ib. 38:
volgaris liberalitas referenda est ad illum Ennii finem, Nihilo minus ipsi lucet, etc.,
Cic. Off. 1, 16, 52:
ad finem vitae,
Quint. 2, 17, 41:
medicinae,
id. ib. 25; 2, 21, 3.—
(δ).
An intention, design, end in view (very rare; cf. g supra):
quod ad eum finem memoravimus, ut, etc.,
Tac. A. 14, 64.—
2.
In rhet. lang., i. q. finitio and definitio, qs. an explanatory limiting, a definition, explanation (perh. not in Cic., but repeatedly in Quint.):
dicuntur argumenta ex finitione seu fine,
Quint. 5, 10, 54:
est frequentissimus finis, rhetoricen esse vim persuadendi,
id. 2, 15, 3; id. ib. 11 sq.; 4, 4, 3 Spald. N. cr. —
3.
In the later jurid. Lat., a measure, amount:
placuit, ut fructus hypothecarum usuris compensaret, fini legitimae usurae,
Dig. 20, 1, 1:
finem pretii, deminuere vel excedere,
ib. 21, 2, 66:
ad finem peculii legata praestare,
ib. 49, 17, 17.

Lewis & Short latin dictionary > finis
20 virtus

virtūs, ūtis ( gen. plur. virtutium, App. Mag. 73; Paul. Nol. Carm. 10, 34; dat. and abl. VIRTVTEI, Inscr. Corp. Lat. 1, 30 and 34), f. [vir], manliness, manhood, i. e. the sum of all the corporeal or mental excellences of man, strength, vigor; bravery, courage; aptness, capacity; worth, excellence, virtue, etc.:
virtus clara aeternaque habetur,
Sall. C. 1, 4:
ni virtus fidesque vostra spectata mihi forent,
id. ib. 20, 2; id. J. 74, 1.
I.
In gen.
A.
Lit.:
ita fiet, ut animi virtus corporis virtuti anteponatur,
Cic. Fin. 5, 13, 38:
his virtutibus ornatus, modestiā, temperantiā, justitiā,
id. Off. 1, 15, 46; cf.:
virtutes continentiae, gravitatis, justitiae, fidei,
id. Mur. 10, 23:
virtus atque integritas,
id. Font. 13, 29:
oratoris vis divina virtusque,
id. de Or. 2, 27, 120.—
B.
Transf., of animals, and of inanimate or abstract things, goodness, worth, value, power, strength, etc.:
nam nec arboris, nec equi virtus (in quo abutimur nomine) in opinione sita est, sed in naturā,
Cic. Leg. 1, 16, 45:
praedium-solo bono, suā virtute valeat,
Cato, R. R. 1, 2:
merci pretium statui, pro virtute ut veneat,
Plaut. Mil. 3, 1, 131:
navium,
Liv. 37, 24, 1:
ferri,
Just. 11, 13, 11:
herbarum,
Ov. M. 14, 357:
oratoriae virtutes,
Cic. Brut. 17, 65:
oratio habet virtutes tres,
Quint. 1, 5, 1:
dicendi (opp. vitium),
id. 8, praef. §
17: facundiae,
id. 12, 3, 9.—
II.
In partic.
A.
In the phrase deūm virtute, usu. with dicam, by the aid or merit of the gods, i. e. the gods be thanked (anteclass), Plaut. Trin. 2, 2, 65:
virtute deūm et majorum nostrūm,
id. Aul. 2, 1, 44; id. Capt. 2, 2, 71 dub.; cf. id. Mil. 3, 1, 85 and 90;
so virtute eorum (i. e. majorum),
id. Trin. 3, 2, 17.—
B.
Moral perfection, virtuousness, virtue.
1.
Lit.:
est autem virtus nihil aliud quam in se perfecta et ad summum perducta natura,
Cic. Leg. 1, 8, 25:
virtus est animi habitus naturae modo rationi consentaneus,
id. Inv. 2, 53, 159:
cum omnes rectae animi affectiones virtutes appellentur... Appellata est ex viro virtus, etc.,
id. Tusc. 2, 18, 43; id. Inv. 2, 53, 159:
nec vero habere virtutem satis est quasi artem aliquam, nisi utare... virtus in usu sui tota posita est,
id. Rep. 1, 2, 2:
est in eo virtus et probitas et summum officium summaque observantia,
id. Fam. 13, 28, a, 2.—
2.
Transf., Virtue, personified as a deity, Cic. N. D. 2, 23, 61; 2, 31, 79; id. Leg. 2, 8, 19; 2, 11, 28; id. Phil. 14, 13, 34; Plaut. Am. prol. 42; Liv. 27, 25, 7; 29, 11, 13; Juv. 1, 115 al.—
C.
Military talents, courage, valor, bravery, gallantry, fortitude (syn. fortitudo), etc.:
Helvetii reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cottidianis proeliis cum Germanis contendunt,
Caes. B. G. 1, 1; cf. id. ib. 1, 2;
1, 13: militum,
Sall. J. 52, 6; 62, 1:
Claudi virtute Neronis Armenius cecidit,
Hor. Ep. 1, 12, 26:
Scipiadae,
id. S. 2, 1, 72; cf. id. Epod. 9, 26; 16, 5; id. C. 2, 7, 11.—
D.
Obstinacy:
iniqua,
Stat. Th. 11, 1.

Lewis & Short latin dictionary > virtus

Страницы

См. также в других словарях:

C'est le summum — ● C est le summum on ne peut faire mieux ou on ne peut faire pire … Encyclopédie Universelle
summum — [ sɔ(m)mɔm ] n. m. • 1806; mot lat., neutre substantivé de summus « le plus haut » ♦ Le plus haut point, le plus haut degré. ⇒ apogée, faîte, sommet. Être au summum de la gloire. Atteindre le summum. Des summums. « Toutes les œuvres du génie sont … Encyclopédie Universelle
Summum (Grenoble) — Summum Salle de concert et de spectacle vivant le Summum Lieu rue Henri Barbusse Grenoble, Rhône A … Wikipédia en Français
Summum-Chiefs de Saint-Jean-sur-Richelieu — Données clés Fondé en 2006 … Wikipédia en Français
Summum-chiefs de saint-jean-sur-richelieu — Fondé en 2006 … Wikipédia en Français
Summum bonum — (« souverain bien » en latin) est une locution latine utilisée en philosophie pour décrire l importance ultime (en), l objectif final recherché par tout être humain. La summum bonum est généralement considérée comme une fin en soi … Wikipédia en Français
Summum jus est summa injuria — Rigid late is the greatest injustice. Ogden v Saunders (US) 12 Wheat 213, 283, 6 L Ed 606, 630 … Ballentine's law dictionary
Au summum — Dans l urgence Dans l urgence Album par 113 Sortie Eté 2003 Genre(s) Rap français Albums de 113 … Wikipédia en Français
Eligo in Summum Pontificem — Cardinal (religion) Pour les articles homonymes, voir Cardinal. Ornements extérieurs de l écu d un cardinal … Wikipédia en Français
CANON in Ecclesia Romana officium est Ecclesiasticum — Hariulfus Chron. Centul. c. 26. Praeter orationum munia et Psalmorum modulationem, haec attentissime observabat, ut de S. Trinitate, tum de Spiritu S. postque de S. Petro vel omnibus Apostolis, sive omnibus Sanctis no Cturnalem et diurnalem… … Hofmann J. Lexicon universale
Être — Sur les autres projets Wikimedia : « Être », sur le Wiktionnaire (dictionnaire universel) Le concept d être désigne en général ce que nous ressentons exister d une manière ou d une autre dans la perception, qu elle soit sensible ou … Wikipédia en Français

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на английский

c'est le summum!

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на английский

c'est le summum!

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: